
PremiumHoe klonk muziek in de Bijbel? Een ontdekkingstocht langs fluiten, lieren, psalmen en profeten
Achtergrond
vandaag · 08:21| Leestijd:8 min
Lees gratis verder
Meld je nu aan en krijg 3 maanden gratis onbeperkt toegang tot alle artikelen en digitale magazines van Visie.
Lees gratis verder
Meld je nu aan en krijg 3 maanden gratis onbeperkt toegang tot alle artikelen en digitale magazines van Visie.
David speelde harp, Paulus en Silas zongen in de gevangenis en bij de geboorte van Jezus ‘scandeerden’ de engelen. Wat weten we over zang en muziek in de tijd van de Bijbel?
Al vroeg in de Bijbel lezen we over muziekinstrumenten. Jubal, de zoon van Kaïn, wordt de stamvader van allen die fluit en lier spelen. De fluit kennen we, maar de lier – kinnor in het Hebreeuws – is een soort voorloper van de harp. Het is een populair instrument in de Bijbel. David speelde er al op en ook in de tempel was dit hét instrument van de Levieten. In het Israëlische Megiddo werd aan het begin van de vorige eeuw een afbeelding van een lier gevonden uit 1500 voor Christus. Zo weten we ongeveer waarop David waarschijnlijk speelde als hij zijn schapen hoedde of koning Saul tot rust probeerde te laten komen.
Muziek in de straten van Ur
Ook in de oude Mesopotamische stad Ur werden er resten van een lier gevonden. Deze waren veel ouder en gaan ongeveer terug naar de tijd van Abraham. De archeomusicoloog Richard Dumbrill meent daarbij uit kleitabletten van ongeveer 3500 jaar oud ook nog eens de muziek te hebben ontcijferd: een lied voor een godin. Dat zou het oudst overgeleverde lied zijn en geeft een indruk van hoe muziek in de vroeg-Bijbelse tijd klonk in de straten en op de pleinen van Ur.
Als oudste uit de bus
Dat met de lier ook de fluit als eerste instrument wordt genoemd in Genesis, is geen toeval. Het oudste instrument dat ooit is teruggevonden, is een fluit. Gevonden in een grot ergens in Slovenië, volgens wetenschappers meer dan vijftigduizend jaar oud en gemaakt door een neanderthaler. Veelzeggend dat ook in de wetenschap de fluit als oudste uit de bus komt. Een oerinstrument bij uitstek.
Download de nieuwe Visie-app en lees Visie waar en wanneer je wilt!
Download de nieuwe Visie-app en lees Visie waar en wanneer je wilt!
Op internet zijn er genoeg video’s van deze instrumenten en de oudste muziek te vinden. De filmpjes nemen je even helemaal mee naar lang vervlogen tijden. Over de kracht van muziek gesproken!
Een noten-brug naar God
Muziek speelt in veel religies een grote rol. Wat is de rol ervan in de Bijbel? Net als nu zie je dat muziek helpt om bepaalde emoties uit te drukken – verdriet of blijdschap – of dat het helpt bij het overdragen van een boodschap of het doorgeven en onthouden van een geschiedenis. Maar in de Bijbel is nog een andere rol weggelegd voor muziek. Een die ons ‘nuchtere calvinisten’ wellicht wat ongemakkelijk in de oren klinkt.
Zo wordt muziek ingezet als een brug voor Gods Geest. Bij de profeten wordt bijvoorbeeld vaak eerst muziek gespeeld, voordat Gods Geest over hen komt en ze in vervoering raken. Een antropoloog zou zeggen: ‘Natuurlijk, elke religie gebruikt muziek om in trance te komen.’ Nu doet het woord trance al snel wat occult aan, dus laten we zeggen dat God in de Bijbel muziek gebruikt om een brug te slaan tussen mensen en zijn Geest.
Nadat bijvoorbeeld Saul tot koning gezalfd is, komt hij een groep profeten tegen die helemaal in vervoering zijn en worden voorgegaan door muzikanten. Daarop raakt ook Saul in vervoering en gegrepen door Gods geest (1 Samuel 10:5). Later zal David voor Saul spelen om juist weer een kwade geest op afstand te houden. En wanneer de koningen van Juda, Israël en Edom bij de profeet Elisa komen om te vragen of hij God wil raadplegen voordat ze gezamenlijk tegen Moab ten strijde trekken, zegt Elisa: “‘Laat een lierspeler komen.’ En terwijl de muzikant op de lier speelde, werd Elisa gegrepen door de hand van de HEER” (2 Koningen 3:15).
Hoe dan ook: muziek in de Bijbel is meer dan een lekker deuntje. Het is een instrument in Gods hand die mensen opent voor zijn Geest.
De hitlijst van de Bijbel
Of je nu vindt dat je vooral en alleen psalmen moet zingen of niet: ze blijven natuurlijk – een beetje oneerbiedig gezegd – de hitlijst van de Bijbel. Zowel in de joodse als christelijke traditie zijn ze de muzikale spil van de eredienst. Meer dan de helft ervan wordt aan David toegeschreven.
Voor elke emotie of gebeurtenis is wel een passende psalm. Daarom is de vergelijking met tegenwoordige hits misschien toch niet zo gek: ze zijn uit het leven gegrepen.
Volgens Calvijn was het orgel een ‘sirene van de duivel’
Het woord psalm komt uit het Grieks, psalmos, dat weer een vertaling van het Hebreeuwse mizmor is: een lied dat met een snaarinstrument begeleid moest worden. In het Hebreeeuws heet het boek Psalmen Tehiliem: lofliederen.
Eigenlijk zijn het meer dan lofliederen. Er zijn psalmen die als een soort monument verhalen van Gods grote daden. Andere zijn meer een gebed en een vraag – of zelfs een schreeuw – om hulp. Sommige zijn regelrechte blues en klaagzangen, andere juist weer uitbarstingen van blijdschap en dankbaarheid. Ze worden weleens gecategoriseerd naar soort of doel: historische psalmen, pelgrimspsalmen, klaagpsalmen, lofpsalmen, koningspsalmen, Sionspsalmen en wijsheidspsalmen. Maar ze zijn niet altijd voor één gat te vangen, er is zeker overlap.
Muzikale koning
David kunnen we wel benoemen tot grootste artiest in de Bijbel. Behalve dat hij zelf meer dan de helft van de psalmen schreef, organiseerde hij ook de muziek in de tempel die zijn zoon Salomo mocht bouwen. Uit de Levieten werden maar liefst vierduizend zangers geselecteerd, opgeleid en ingedeeld in vierentwintig afdelingen, die om de beurt één week dienstdeden in de tempel. Zij moesten worden begeleid op instrumenten die David speciaal daarvoor had laten maken. David gaf ook aanwijzingen hoe ze moesten zingen en muziek maken. Hij was dus niet alleen een begenadigd ‘singer-songwriter’ op zijn lier, maar hij componeerde ook grootse arrangementen (1 Kronieken 25:1-31).
Duivelse fluitenkast
Zo bezien is het best opmerkelijk dat in de calvinistische cultuur de muziek in de kerk zo sober gehouden wordt. In veel kerken klinkt slechts een orgel – en dan alleen voor psalmen, soms ook nog in de oude berijming en op hele noten. De Bijbel daarentegen trekt alle registers open. Van trommels tot cimbalen; het hele orkest wordt ingezet in de eredienst.
Het is Calvijn die breekt met de eeuwenoude traditie van koren, voorzangers en instrumenten. Zelfs het orgel – of ‘satans fluytencast’, of ‘sirene van de duivel’, zoals Calvijn het noemt – moet eruit, want de ‘paapsen’ hebben dit instrument ook. En voortaan zingt de gemeente alleen psalmen, want die komen echt uit de Bijbel. Uiteindelijk mag het orgel terugkomen omdat het anders niet te doen is om de gemeente enigszins in de maat te houden bij de samenzang.
Calvijn is dus een stuk strenger dan het Oude en Nieuwe Testament. In de Bijbel komen heel wat instrumenten voorbij, ook in de psalmen zelf, met natuurlijk Psalm 150 als bekendste voorbeeld:
Loof Hem met hoorngeschal,
loof Hem met harp en lier,
loof Hem met dans en tamboerijn,
loof Hem met snaren en fluit.
Loof Hem met klinkende bekkens,
loof Hem met slaande cimbalen.
Alles wat adem heeft, loof de HEER.
“Zing voor de HEER een nieuw lied”, schrijft Jesaja in hoofdstuk 42, en ook Paulus is wel in voor meer dan alleen psalmen. Hij schrijft in Kolossenzen 3:16: “Laat Christus’ woorden in al hun rijkdom in u wonen; onderricht en vermaan elkaar in alle wijsheid, zing voor God met heel uw hart psalmen, hymnen en liederen die de Geest u vol genade ingeeft.”
Podcast 'Dit is de Bijbel'
Uit volle borst
Zong Jezus ook? Natuurlijk, zou je zeggen. Er wordt in de Bijbel echter maar één gelegenheid beschreven waarbij Jezus waarschijnlijk gezongen heeft. Dat is tijdens het laatste avondmaal, vlak voordat Hij wordt verraden. Traditioneel zingt men bij de Pesach-maaltijd het hallel, een serie lofpsalmen (Psalm 113-118). Deze psalmen krijgen zo wel een heel bijzondere lading.
Hoe dat klonk, weet niemand, maar nog steeds worden deze psalmen uit volle borst gezongen bij de Westelijke Klaagmuur. Via YouTube kun je dit beluisteren, welllicht komt dat in de richting. In ieder geval wordt en werd het vaak gezongen in een soort wisselzang: iemand zingt een vers en de rest valt bij. Ook in de Syrisch-Orthodoxe Kerk worden deze psalmen in een soort wisselzang gezongen. De liederen die in deze kerk worden gezongen, gaan mogelijk terug op die van de eerste christelijke gemeente in Antiochië.









