Leven met verlies, werken met verwondering: het verhaal van Thijmen van Heerde

Praten over de natuur is leuk, maar beleven is beter. En dus nodigde Thijmen van Heerde (43) zijn interviewer uit om na het gesprek te gaan snorkelen in het Grevelingenmeer. Op de bodem van dit meer scharrelen tientallen krabben zijwaarts. Ontelbaar veel garnaaltjes zoeken hun weg langs roze anemonen en blauwe oesterschelpen. Erboven hangt een school kleine, witte kwalletjes rustig tussen het golvende zeewier. “We reizen naar Egypte of Curaçao om te snorkelen, maar waarom? Hier is het net zo mooi, echt!”

In zwembroek

“Laten we eerlijk zijn, dit is toch het goede leven?” Het is een warme zomerdag en Thijmen zit ontspannen op een bankje bij natuurbelevingscentrum PixLife in het Zuid-Hollandse Ouddorp. Vóór hem staat een kop koffie, onaangeroerd. Gisteren heeft hij met succes zijn afstudeerscriptie verdedigd – in zwembroek, want dat vond Thijmen wel passen bij zijn onderzoek naar rifherstel in de Noordzee. “Zo’n actie past wel bij mij. Nét even anders.”

Hij houdt zich bezig met natuurlijke processen de volle ruimte geven. Of rewilding, zoals zijn werkgever stichting ARK Nederland het noemt. “Wij mensen willen de natuur graag naar onze hand zetten, terwijl de natuur van zichzelf al zo magnifiek in elkaar zit. Om een voorbeeld te noemen: we hebben in de afgelopen eeuw zo veel ingegrepen in het landschap, dat je denkt: dit is het einde, we hebben de schepping gesloopt. Maar nee hoor, de natuur komt steeds weer terug, er is altijd hoop.”

Van rivier tot parasiet

Als Thijmen praat over die natuur, buigt hij zich voorover en maakt enthousiaste gebaren. Of het nu gaat over rivieren of parasieten: hij is gek op de schepping. “Als klein jongetje was ik al gefascineerd door het leven. Ik ging met mijn ouders op vakantie naar de Alpen, en herinner me hoe verbaasd ik was over alle soorten vogels, vlinders en insecten. Ik wilde precies weten wat ik zag. En toen ontdekte ik de camera van mijn vader. Hij gebruikte ’m niet zoveel, maar ik wel: ik ging eindeloos fotograferen. Waarop mijn ouders zeiden: ‘Ga nu maar diarolletjes gebruiken – die waren goedkoper – want de ontwikkelkosten worden wel wat hoog. Dan kun je altijd nog foto’s maken van de mooiste exemplaren.’ Maar die verbazing en verwondering zijn gebleven.”

Toen wist ik: dit wil ik!

Er was nóg een sleutelmoment. Een wandeling met de boswachter, samen met opa. “Ik was 8 en we gingen op zoek naar de roerdomp. Ik had in het vogelboekje gezien dat dit een heel klein, goed gecamoufleerd vogeltje is en dacht: die vinden we nooit! We liepen over een vlonderpad en ineens hoorden we dat typische, hoempende geluid. Toen wist ik: dit wil ik! Mensen mooie dingen laten zien. Ik wil boswachter worden.”

Dus ging Thijmen op zijn 16e uit huis en belandde hij als leerling-boswachter bij Natuurmonumenten, op een boerderijtje aan de rand van natuurgebied De Wieden. “Mijn moeder gaf me een boekje mee waarin stond hoe ik aardappelen moest koken. Nou, dat ging niet echt, maar gelukkig ontdekte ik kort daarna dat het dorpscafé in de buurt een dagmenu serveerde voor een heel goede prijs. Ik voelde me de koning te rijk: op een boerderijtje in de natuur, werkend aan mijn droombaan.”

Zo kan het ook!

Want, gelooft hij, het heeft zin om mensen te laten zien hoe ingenieus de natuur in elkaar zit. “De wereld is zó wonderlijk. Alles is verbonden met elkaar. Eén bepaalde plant kan een unieke bijensoort aantrekken, die op zijn beurt weer parasieten aantrekt. Als we dat gaan inzien en ons daarover gaan verwonderen, laten we misschien de natuur wat vaker haar gang gaan. Want daar is ze goed in. Ik zeg altijd: ieder gevecht dat we tegen de natuur voeren, verliezen we. Ik hoop dat ik mensen kan laten zien: zo kan het ook!”

Die overtuiging hangt voor Thijmen helemaal samen met zijn geloof. “Want man, man, man, wat heeft God dit allemaal mooi geschapen! En wij hebben de opdracht daarvoor te zorgen. Rentmeesterschap vind ik een vies woord geworden; daar zit de notie aan dat we eruit willen halen wat erin zit. Ik pleit juist voor meer ruimte. Meer terughoudendheid. Zodat we robuuste, klimaatbestendige en prachtige natuur krijgen waarvan we kunnen leven en waarin we kunnen ontspannen.” Hij maakt een weids gebaar als hij zegt: “Kijk eens om je heen naar de ruimte en de schoonheid. Dit hebben we nodig om gezond te blijven en om je goed te voelen!”

Veel ingenieuzer

Het geheim van gezonde natuur? “Geduld. We willen onze zaakjes in Nederland graag goed beheren. Het lijkt wel of niemand honderd of honderdvijftig jaar wil wachten tot een bos zichzelf ontwikkeld heeft, en dus planten we een bos. Dan hebben burgers over twintig jaar een plek om te ontspannen, zo redeneren we. Maar zo’n bos is slechts surrogaat. Het systeem dat God bedacht heeft, zit veel ingenieuzer in elkaar.
Als het zaadje op de juiste plek valt, wil het dáár groeien. En dan groeit het veel harder en gezonder dan de boom die wij per se willen planten. Eerst komen de pioniersplanten, die profiteren van de kale bodem, en maken de weg vrij voor andere soorten. Over honderdvijftig jaar heb je daar dan een prachtig, open bos. En dat zal zich nog honderden jaren blijven doorontwikkelen. Misschien profiteren mijn kinderen er nog niet van, maar hún kinderen wellicht wel. Dus geduld! Waarom zouden wij al managend aanrommelen als die natuur dat veel beter zelf kan?”

Prachtige klimaatbuffers

Na bijna een kwart eeuw als boswachter gewerkt te hebben, zet Thijmen zich nu in voor een stichting die zich hardmaakt voor ‘meer en wildere natuur’ in Nederland. “Omdat we de natuur veel beter als bondgenoot dan als probleem kunnen zien in onze ontwikkeling en in de uitdagingen waar we voor staan. Klimaatverandering, een stijgende zeespiegel: voor ons mensen een groot probleem, maar de natuur kan ons helpen!”

Van die oesterbanken is nog geen procent over

Bijvoorbeeld om ons land te beschermen, legt hij uit. “De zeespiegel stijgt, en wij willen ons land drooghouden. We kunnen dan bijvoorbeeld in de buitenste dijken, de zomerdijken, gaten maken die we kunnen afsluiten. Als we die in de winter sluiten en het water laten wegstromen, zal daar in de loop van de tijd slib blijven liggen. Dat gaat echt langzaam, dat is geen kwestie van een paar jaar, maar je hebt wel heel vruchtbare grond die op een natuurlijke en duurzame manier aangroeit. Op die manier laat je land meegroeien met de zeespiegelstijging.

Zo is Nederland in de afgelopen eeuwen ontstaan, zo kunnen we ook weer verder. Of neem moerassen. Dat zijn prachtige klimaatbuffers, daar wordt een ongelooflijke hoeveelheid CO2 in opgeslagen. Dat krijgen we gewoon, hè! Hoeven we meestal niets voor te doen – hoogstens herstellen wat we als mens hebben gesloopt. En dan op onze handen zitten. Niks doen. Eens een keertje niet managen. En geduld hebben.”

Rasoptimist

Thijmens werkterrein omvat het rivierengebied en de Delta: nat Nederland. Samen met zijn collega’s zet hij zich onder andere in voor de Noordzeekust. “Ooit was de bodem van onze Noordzee bezaaid met oesterbanken. Onze eigen, prachtige, inheemse oesters. Rondom die riffen barstte het van leven: rondom een oesterbank is zestig procent méér biodiversiteit te vinden dan op een kale zeebodem. Maar van die banken is nog geen procent over.
Dat danken we aan temperatuurwijzigingen, bepaalde ziektes en aan de manier waarop wij de Noordzee gebruiken, door kabels te leggen of intensief te vissen. We onderzoeken nu samen met lokale partners hoe we die banken terug kunnen krijgen. Zodat de vissers en de strandondernemers trots kunnen zijn op hoe vol leven ‘hun’ Noordzee weer zit.” Met een knipoog: “Dus als een ondernemer aan de Noordzeekust dit leest en nieuwsgierig wordt en mee wil doen: wees welkom!”

Hij wijst naar het Grevelingenmeer, dat zich voor hem uitstrekt. “Je hoeft maar even onder de waterspiegel te kijken om te ontdekken hoe schitterend Nederland kan zijn. Achter ons, in PixLife, hangen onderwaterfoto’s. Als mensen bijvoorbeeld een foto van een zeepaardje of wonderlijk gekleurde kwallen zien, zijn ze verbaasd dat die in Nederland voorkomen. Nederland is zó prachtig! Sommigen doen soms schamper over de Nederlandse natuur, maar geloof me: hier is meer moois te vinden dan we denken.” Hij schiet in de lach: “Al word ik er weleens van beschuldigd een rasoptimist te zijn. En daar zit iets in; ik zie overal kansen en uitdagingen.”

Antibioticakuur

Rasoptimst of niet, Thijmen moet puzzelen met zijn energie. Tussen neus en lippen door meldt hij dat hij lijdt aan een chronische variant van de ziekte van Lyme. Opgelopen door een tekenbeet. “In 2009 wees iemand me tijdens het racefietsen op een rode kring in mijn knieholte. Toen wist ik hoe laat het was. Ik kreeg een antibioticakuur, maar tien jaar later kwamen de klachten. Gewrichtspijn, vermoeidheid, snelle overbelasting. De dokter dacht eerst gewoon aan een vorm van oververmoeidheid, maar het bleek Lyme te zijn.”

Voor Thijmen betekent dat leven met de rem erop. “Ik heb zo’n drie maanden helemaal niet kunnen werken. Nu moet ik nog steeds op mijn energie letten. En sommige sporten, zoals zaalvoetbal of trailrunning, kan ik niet meer. Dat is balen, want ik sport graag. Gelukkig lukt fietsen nog wel – een goede manier om lekker lang van de natuur te genieten.” Lachend: “Als ik zeg dat ik rustig aan doe, reageren mensen vaak nogal ongelovig. Maar echt, hoe ik nu leef, is een stuk rustiger aan dan eerst.”

Tatoeage

Even later – Thijmen heeft de bank in de zon vanwege de drukkende hitte verruild voor een tafeltje binnen – valt de tatoeage op de binnenkant van zijn onderarm op. Een vlinder. “Een rouwmantel om precies te zijn”, zegt hij. “Daar zit wel een verhaal aan vast.” Even is hij stil, bijna voor het eerst in het gesprek. Dan: “Deze zomer twee jaar geleden overleed mijn broer, volkomen onverwacht. Het ene moment zat hij op de fiets, het volgende moment was hij er niet meer.”

Voor mij levert zo’n verschrikkelijke gebeurtenis een waardevolle les op

Thijmen zoekt naar woorden. Om dan te vervolgen: “Dat hakt erin. Een collega stuurde me in die tijd een foto van zo’n vlinder, een rouwmantel. Een van mijn favoriete vlinders. Toen wist ik dat ik deze tatoeage moest laten zetten. Als herinnering aan hoe kwetsbaar het leven is.”

Met een ingetogen glimlach: “Misschien is het mijn rasoptimisme, maar voor mij levert zelfs zo’n verschrikkelijke gebeurtenis een waardevolle les op. Namelijk dat ik er wil zijn voor mijn gezin. Als het zo snel voorbij kan zijn, dan is het ongelooflijk belangrijk om tijd met hen door te brengen. Daar heb ik in het verleden steken laten vallen. Ik was zo vaak aan het werk, ging altijd door.”

Noorderlicht

Thijmen pakt zijn telefoon en laat een foto zien. Een klein verlicht tentje onder een gigantische, groen gloeiende sterrenhemel. “Dit was vorig jaar zomer, toen ik met mijn oudste zoon en dochter de bergen in trok. Het was prachtig, en die nacht zagen we zelfs het noorderlicht. Die momenten zijn kostbaarder dan wat dan ook. Veel beter wordt het leven niet. Misschien is dat de gouden rand rond een zwart verlies.”

Zulke natuurmomenten zijn cadeautjes, zegt hij. En voor Thijmens geloof zijn die ontmoetingen met de schepping oplaadmomenten. “Soms mis ik door mijn werk een kerkdienst. Zo moest ik laatst voor BuitenGewoon, het tv-programma dat ik presenteer, ontzettend vroeg op een defensieterrein zijn. Om vier uur ’s nachts je bed uit moeten is geen pretje, hoor. Maar wat ik zag, was goud: een waanzinnig grote zon, een stel edelherten en zelfs een wolf.”

Snorkelbrilletje

Het goede leven is kwetsbaar, onderstreept Thijmen nog maar eens. “Mijn specialiteit is het leven onder het wateroppervlak. Daar gaat het helemaal niet zo goed mee; kijk naar de afname van de oesterbanken. Uiteindelijk zijn onze rivieren vaak gewoon snelwegen, waarlangs we van alles afvoeren, inclusief ons afval. En omdat we het onderwaterleven nauwelijks zien, weten we ook niet hoe mooi het onder water is. Uit het oog, uit het hart.

Dus mijn advies is: neem de volgende keer dat je naar het water gaat een snorkelbrilletje mee. Kijk dan even onder water en geniet. Til die waterspiegel op en ontdek dat het daaronder minstens zo indrukwekkend is als daarboven. Want geloof me: onder water vind je de mooiste natuur van Nederland.”

“Zullen wij dan ook maar?” vraagt hij, terwijl hij aanstalten maakt om op te staan. En zo ligt hij even later met een snorkelmasker in het Grevelingenmeer, tussen de kwalletjes, krabben en het golvende zeewier, genietend van de kleurrijke wereld onder water. Af en toe wijst hij op een wonderlijk gekleurde anemoon, een grote krab of een hem nog onbekend, felgekleurd plantje. Want er valt altijd meer te ontdekken onder de waterspiegel.