Dit is sextortion, en zó kun je je kind en jezelf ertegen beschermen

‘Ik gaf je een stukje van mij – je zou het bewaren, maar maakte het kwijt.’ Zangeres Meau verwoordt in haar lied ‘Stukje van mij’ waar veel jongeren mee te maken hebben: mensen die niet discreet omgaan met gestuurde intieme beelden. Bij Helpwanted, een organisatie en anonieme hulplijn die informatie en hulp biedt bij online grensoverschrijdend gedrag, komen maandelijks honderden meldingen binnen over het ongewenst verspreiden van intieme beelden of over sextortion. Vorig jaar ging het om 4648 meldingen.

Wat is sextortion?

Sextortion is een vorm van online afpersing waarbij een dader iemand chanteert, afperst of bedreigt met seksueel getint materiaal, zoals intieme foto’s of video’s. Het woord is een samenvoeging van het woord sex en extortion (afpersing). Slachtoffers worden onder druk gezet om geld over te maken, nog meer beelden te sturen, seksuele handelingen te verrichten of bijvoorbeeld mee te doen aan criminele activiteiten. Doen ze dat niet, dan dreigt de afperser het beeldmateriaal te verspreiden onder familie, vrienden of andere bekenden.

Die honderden meldingen bij Helpwanted zijn nog maar het topje van de ijsberg. Volgens Fonds Slachtofferhulp krijgt een op de twee jongeren tussen de 12 en 25 jaar ooit te maken met online seksueel misbruik of online seksuele intimidatie. Zo’n 750.000 jongeren maakten dit het afgelopen jaar mee.

Tekst gaat hieronder verder.

• Miranda’s dochter Josie is het slachtoffer van sextortion: ‘Het is niet jouw schuld, bleef ik maar herhalen’

  Klik hier

Financiële versus seksuele sextortion

Er bestaat een onderscheid tussen financiële en seksuele sextortion, vertelt Babette Keuning, senior hulplijnmedewerker bij Helpwanted. “Financiële sextortion overkomt voornamelijk mannen. Ze worden via social media benaderd door iemand die ze niet kennen. Als de dader hun vertrouwen heeft gewonnen, wordt hun gevraagd om naaktmateriaal te sturen. Direct nadat de dader dit materiaal in bezit heeft gekregen, begint het dreigen: er wordt geld geëist.” Achter deze vorm van sextortion zitten volgens Babette vooral bedrijven uit het buitenland, met mensen die dit als ‘werk’ doen. “Ze praten via zo’n account vaak met vijf mensen tegelijk en proberen van iedereen vertrouwen te winnen. Zodra ze doorhebben dat ze geen geld krijgen, laten ze je meteen met rust en gaan ze door naar een volgend slachtoffer. De naaktbeelden worden eigenlijk nooit verspreid. Dat is meteen een geruststelling voor mensen die hiermee te maken krijgen.”

Seksuele sextortion overkomt voornamelijk vrouwen, weet Babette. “Bij seksuele sextortion gaat het niet zozeer om geld, maar meer om naaktbeelden. Vaak worden slachtoffers online benaderd door iemand die ze wél kennen, uit hun directe kring. Ze moeten meer naaktbeelden sturen of seksuele handelingen verrichten. Doen ze dat niet, dan dreigen de daders het materiaal te verspreiden.”

‘Ken ik jou niet ergens van?’

Iedereen kan slachtoffer worden van sextortion, Helpwanted ziet alle leeftijden voorbijkomen. Maar jongeren zijn bijzonder kwetsbaar: ze zijn actief op social media, nieuwsgierig naar seksualiteit en vaak minder alert op de risico’s van online contact met vreemden. Daders werken vaak gewiekst: in het begin heb je niet door dat je contact hebt met iemand die verkeerde bedoelingen heeft.

“Het online contact met een afperser begint vaak met een bericht dat nieuwsgierigheid uitlokt”, aldus Babette. “‘Hé, hoe is het, ken ik jou niet ergens van?’ Vaak is het bericht in het Engels. Daardoor raakt iemand geïnteresseerd. Al snel daarna komt er een seksueel getint bericht, of bijvoorbeeld de vraag: ‘Zullen we een spel spelen?’”

Op een openbaar forum van Slachtofferhulp.nl schrijft een tienerjongen: ‘Het begon toen een meisje mij op Instagram ging volgen. We begonnen met praten en uiteindelijk belandden we op Snapchat. In de avond werd het gesprek heel intiem, wat leidde tot foto’s en filmpjes van haar kant. Ik was zo dom om zelf filmpjes van mijn geslachtsdeel te sturen. Even later kreeg ik een collage toegestuurd met mijn geslachtsdeel en mijn hoofd van een eerdere, normale foto (…). Het bleek om een man te gaan. Hij eiste dat ik 150 euro zou overmaken in giftcards, of hij zou alles sturen naar mijn Instavolgers. De lijst had hij erbij gezet. Ik was bang en heb als aanbetaling een kaart van tien euro voor hem gekocht, waarna ik de code moest doorsturen.’

Tekst gaat hieronder verder.

• Alles over nieuwe EO-docuserie ‘Jojanneke en de sextortiontapes’

  Klik hier

Hoe komt iemand aan naaktbeelden?

Bovenstaande situatie is een voorbeeld van verleiding via een nepaccount: de dader doet zich voor als een aantrekkelijke leeftijdsgenoot en bouwt via Instagram, Snapchat, TikTok of bijvoorbeeld een game langzaam contact op. Vaak stuurt diegene eerst zelf een ‘naaktfoto’ (die meestal nep of gestolen is) om vertrouwen te winnen, en vraagt dan om een beeld terug. Naast verleiding hebben daders nog meer manieren om aan intieme beelden te komen.

• Hacken. Door phishing (internetfraude waarbij criminelen persoonlijke gegevens stelen) of het raden van wachtwoorden krijgen daders toegang tot privéfoto’s of cloudopslag.
• Opname zonder toestemming. Bijvoorbeeld tijdens een videogesprek waarin het slachtoffer zich blootgeeft, terwijl de dader stiekem filmt of het opneemt.
• Delen binnen relaties. Soms worden beelden vrijwillig gedeeld binnen een (liefdes)relatie, en dit gaat in de meeste gevallen goed. Maar als de relatie stukloopt of er hevige ruzie is, kunnen deze beelden worden ingezet als dreigmiddel. Dit wordt ook wel revenge porn of wraakporno genoemd. Dat is overigens een misleidende term, want het wekt de indruk dat het slachtoffer iets gedaan heeft waar wraak op genomen mag worden – en dat is een vorm van victim blaming. Helpwanted spreekt daarom ook wel van ‘seksueel misbruik met beeldmateriaal’.
• Neppe beelden. De dader heeft zelf foto’s bewerkt, waardoor het lijkt alsof het pikante beelden van het slachtoffer zijn, terwijl dit niet het geval is.
• De dader bluft. Hij of zij doet alsóf er naaktbeelden van het slachtoffer zijn.

Schuld en schaamte

De jongen die zijn verhaal deelde op het forum van Slachtofferhulp.nl, gaat verder: ‘Nu ben ik als de dood dat hij deze foto’s en filmpjes gaat doorsturen naar mensen die ik ken. Ik wil niet dat dit uitkomt, want dan is m’n leven verpest. Ik voel op dit moment zo veel emoties en ik weet niet wat ik ermee moet.’

“De impact van sextortion kan enorm zijn”, aldus Babette van Helpwanted. “We merken dat veel mensen eerst bij ons komen, omdat onze hulplijn anoniem en laagdrempelig is. Ze zijn erg in paniek en heel angstig. Door schaamte- en schuldgevoel durven ze het niet met hun omgeving te bespreken. Ze voelen zich dom dat ze iets hebben gestuurd en piekeren erover, zodat ze er nog langer mee zitten. Soms is er sprake van zelfmoordgedachten. Vooral bij jonge meisjes, die worden zo angstig dat ze zich gaan afsluiten van de buitenwereld. Ze willen niet meer naar school en hebben geen sociaal contact – ze raken in een diep dal.”

En dan is er vaak nog niet eens een naaktbeeld verspreid. Babette: “Alleen al het dreigen met het verspreiden van beeldmateriaal kan heftige gevolgen hebben. En we merken dat de gevolgen even erg zijn wanneer het gaat om nepmateriaal – een bewerkte foto – als om echt materiaal.” 

Seksuele ontwikkeling

‘Gewoon geen intieme beelden sturen’ lijkt een logische oplossing voor het probleem, maar daders kunnen dus op allerlei manieren aan (nep)materiaal komen. Daarnaast wordt het versturen van seksueel getinte berichten ook steeds vaker gedaan en normaal gevonden. Uit onderzoek door EenVandaag uit 2024 blijkt dat de meeste jongeren aan sexting doen: het versturen van seksueel getinte berichten (68 procent) of seksueel getinte foto’s of video’s van jezelf (47 procent), terwijl 90 procent van de ouders denkt dat ze dat niet doen.

Ook bij Helpwanted zien ze dat er ontzettend veel naaktfoto’s worden gedeeld. Babette Keuning: “Als het in vertrouwen en met wederzijdse toestemming gebeurt, is er in principe niets fout aan. Je hoort veel nare verhalen, maar vaak gaat het goed. Voor heel veel mensen is het spannend, het hoort bij de seksuele ontwikkeling. Door te zeggen dat je het niet moet doen, leg je de schuld bij het slachtoffer. Dan is het moeilijk voor pubers om hun ouders in vertrouwen te nemen.”

Zorgdragen voor elkaar

Mediapedagoog Jacqueline Kleijer vertelt in het EO-radioprogramma Dit is de dag dat het delen van intieme beelden bij oudere jongeren vaak binnen een relatie gebeurt. Als het misgaat, is dat vaak wanneer kinderen jonger zijn. “Aan het begin van de middelbare school bijvoorbeeld, dan weten ze nog niet goed wat er wel en niet kan”, aldus Jacqueline. Of naaktbeelden versturen bij de seksuele ontwikkeling hoort, is volgens haar iets persoonlijks. “Maar als ik in een gemiddelde havo-2-klas sta en vraag hoeveel uur ze online zijn – en dat is acht uur –, dan moet een stukje seksualiteit ook wel online gaan.”

Volgens de mediapedagoog is het de uitdaging om er goed mee om te leren gaan. “Hoe de omgeving omgaat met naaktfoto’s die verspreid worden, heeft te maken met hoe we erover spreken. Richt je daarbij op de ontvanger: hoe ga je om met een intiem beeld dat je van een ander hebt gekregen? (…) We moeten niet vergeten in welke tijd we leven. Uiteindelijk gaat het om de vraag: hoe ga je om met elkaars lichaamsintegriteit, hoe dragen we zorg voor elkaar?”

Wees aanwezig

Je kunt tot op zekere hoogte je kind begeleiden in zijn of haar onlinegedrag. Bijvoorbeeld door zijn of haar accounts op privé te zetten, te praten over wat hij of zij deelt en te waarschuwen voor nepaccounts. Maar volgens Babette kan het dus juist averechts werken om je kind te zeggen dat ze niets moeten delen – dan kan hij of zij het juist voor zichzelf houden als er iets misgaat.

Het belangrijkste is om er te allen tijde te zijn voor je kind. Dit voorjaar verscheen de Netflix-serie Adolescence, over onder andere de riskante rol van social media en de druk die jonge mannen ervaren – en de onwetendheid van ouders daarin. Columniste Bisola Olusanya-Okunola schrijft erover in het Nederlands Dagblad: “Als Adolescence mij iets heeft geleerd, dan is het dit: stilte is de grootste vijand. […] Niet de jongen aan de andere kant van het scherm. Maar de stilte waarin een kind langzaam verdwijnt. De stilte waarin je kind verandert – en jij het niet ziet. Dus dit, aan alle ouders, opvoeders, leraren, tantes, ooms, jeugdleiders en voorgangers: Vraag. Luister. Bid. Wees aanwezig – als ouder, als mens, als gemeenschap. In een wereld waarin algoritmes sneller opvoeden dan wij is bewustzijn geen luxe meer, het is noodzaak.”