Een hoopvolle kijk op de hel – zo werd schrijver Reinier Sonneveld enthousiast over de hel

Er zitten veel mooie kanten aan geloven. Geloven kan inspireren, troosten, verbinden. Maar is er één onderdeel dat ik als kind al heel raar vond. Oneerlijk, eigenlijk zelfs gemeen. De hel. Ja, laten we het over iets gezelligs hebben! Klopt, wat een rotonderwerp is dit… Toch kan het lucht geven er van gedachten over te wisselen.

De dominee verkondigde vroeger bij ons van de kansel: als je gelooft, kom je na je dood bij God in de hemel, maar als je niet gelooft, in de hel. Het duurde even voordat ik besefte wat hij eigenlijk bedoelde: God zal je triljarden jaren in leven houden, eeuwig zelfs, zodat je bij bewustzijn onophoudelijk kan worden gekweld. Meestal zei de dominee het bedekter, in de trant van: als je niet gelooft, “moet dat consequenties hebben”. Maar het kwam er wel op neer.

Ikzelf was er niet zo bang voor. Mijn ouders dreigden nooit met de hel en als ik ze er vragen over stelde, reageerden ze met iets als: “Ja, wij begrijpen het ook niet, maar God is liefde, dus het komt vast goed.” Dat werkte toen voor mij, maar ik ken veel mensen die doodsbang zijn voor de hel, die slecht slapen en nachtmerries hebben, over zichzelf, maar vooral over hun kinderen die niet meer naar de kerk gaan. De angst voor de hel verpest veel.

Enthousiast

Voor veel mensen is dit dan ook dé reden om nooit te gaan geloven of om te stoppen met geloven. Als God zo wreed is, waarom zou je dan nog ooit iets met hem willen? Het klinkt als een foute verkooptruc, hoor ik vaak. Alsof je iemand eerst een heel erg probleem moet aanpraten, om maar je ‘product’ kwijt te kunnen. Dat is in elk geval hoe veel mensen ertegen aankijken, ook binnen de kerk. De hel voelt als iets om je voor te schamen. Bepaald geen goede reclame voor het geloof.

Zo dacht ik er zelf ook over, tot ik ontdekte wat de meeste christenen in de vroege kerk geloofden. Ook in een hel, alleen dan geen eeuwige, maar een tijdelijke! Dat heet tegenwoordig alverzoening. Daders en slachtoffers zullen na hun dood bij elkaar komen, ze zullen zich uiteindelijk met elkaar verzoenen en dan eeuwig met elkaar bij God leven. De hel is niet gesloten, maar open. En hoe meer ik het onderzocht, hoe enthousiaster ik erover werd. Ja echt, zelfs over een hel.

Tekst gaat verder onder het kader.

Verzoening met je beulen

Ik geloof allereerst in alverzoening, omdat God eerlijk is. Er is zo ontzettend veel onrecht waarmee niets gebeurt. Van alle duizend verkrachtingen komt het bijvoorbeeld maar in zes gevallen tot een veroordeling. En dat is in moderne landen, vroeger was het nog veel erger. Of denk aan al de mishandelingen door de jaren heen, de ziektes die niet behandeld konden worden, de slachtoffers van oorlogen…

Volgens de alverzoening kan die oceaan aan onrecht langzaam een plek krijgen. Daders kunnen na hun dood nog leren hoe fout ze bezig waren en om vergeving vragen. Slachtoffers krijgen alle kans om de waarheid te spreken en vergeving aan te bieden. We zullen de pijn misschien nooit vergeten, maar we kunnen wel genezen. Dat vind ik zo prachtig aan dit geloof. Dat God ervoor zorgt dat uiteindelijk iedereen echt een kans krijgt. Zo veel levens worden nu gebroken, maar ooit kunnen we allemaal tot bloei komen.

Ongelovigen eeuwig in een hel stoppen is dan erg onrechtvaardig. Hoe kun je ooit in een enkel leven zo veel ergs doen, dat je daar triljarden jaren straf voor verdient? Kan God er zo slecht tegen als iemand niet in hem gelooft? Een waardige koning gaat mensen die tegen hem zijn, zoals republikeinen, niet opsluiten of zelfs laten martelen, maar die tolereert ze en probeert ze te overtuigen. En de meeste mensen kiezen niet eens echt tegen God, maar tegen een misverstand over God, dat hen vaak zelfs door gelovigen is aangepraat…

Opgesloten op de wc

Ik geloof ook in alverzoening, omdat God onze keuzes respecteert. Vroeger zei de dominee weleens dat ongelovigen zelf de hel zouden willen. Wie tegen God kiest, krijgt in de hel eigenlijk zijn zin, zo beweerde hij. De hel zit niet van buiten op slot, maar van binnen: ongelovigen houden hem zelf dicht.

Heel in het klein heb ik zoiets meegemaakt. Tijdens de lockdowns was ons zoontje, toen vijf, een keer dwarsig en hij sloot zichzelf op in ons toilet. Ik kon het slot natuurlijk van buiten openen, maar ik was ook trots op zijn zelfstandigheid en probeerde hem dus naar buiten te lokken met een partij frisbee. Maar nee, hij bleef. Oké, zei ik toen en ik liep naar de huiskamer. Ik had meteen spijt. Ik had medelijden met hem en maakte me zorgen dat hij zou uitglijden, dus ik liep terug en hij stapte er binnen een minuut zelf uit. Phew!

Later dacht ik: God is onze vader. Zou er een kind bestaan dat zichzelf veel langer opsluit en zijn vader echt niet wil zien? Ik bedoel, echt dagenlang, wekenlang? Dan zou die vader zich toch ernstige zorgen moeten maken en al veel eerder moeten besluiten de deur te forceren. Zo’n kind zou een soort afwijking hebben of zich ontzettend vergissen in de liefde van zijn ouders. Het zou geen echte keus zijn om op zo’n toilet te blijven, maar een vreselijk misverstand.

Het is eigenlijk onbestaanbaar dat mensen echt kiezen voor een hel. Als je bij volle verstand bent, kies je voor een heerlijk leven en niet voor een kwelling. Als de deur in de gevangenis openstaat en je kunt gewoon naar buiten, dan blijft toch ook niemand in z’n cel zitten? Wie echt vrij is, kiest na de dood voor een bestaan bij God.

Een hemel vol gemis

Ik geloof verder in alverzoening, omdat we sociale wezens zijn. We zijn nu sterk verbonden: gelovig, ongelovig, crimineel, heilig, allemaal kriskras door elkaar. Als er een eeuwige hel zou zijn, zouden al die levens plotseling uit elkaar worden getrokken en zouden beide groepen elkaar nooit meer, echt nooit meer zien. Hoe kan een hemel dan een echte hemel zijn?

Ik bedoel, dan zijn er dus heel veel kinderen, die hun ouders in alle eeuwigheden niet meer kunnen zien, omdat die nét niet genoeg geloofden. En heel veel ouders hun kinderen niet. Hele vriendengroepen, families, kerken, buurten, allemaal ruw uit elkaar getrokken. Hoe kun je genieten van een hemel, als je beseft dat al die lieve mensen triljarden jaren gekweld worden?

Misschien is er een tijdje een soort afscherming nodig. In de Bijbel staan ook wel verhalen over mensen die tijdelijk van elkaar gescheiden worden. Dit kan nodig zijn in een proces van genezing. Zoals we hier op aarde ook wel een scheiding-van-tafel-en-bed hebben of een voorlopig gebiedsverbod. Misschien vindt God zoiets ook belangrijk in een hiernamaals. Maar altijd? Dat wordt toch verschrikkelijk?

• Als er een crisis komt in je overtuiging, wat dan?

  Als er een crisis komt in je overtuiging, wat dan?

Vluchtelingen thuis

Daarom is, denk ik, het hiernamaals een plek van gezamenlijke loutering. Veel oosters-orthodoxe christenen denken er zo over. We komen na onze dood bij God. En onze goede kanten worden dan getroost. Maar onze slechte kanten moeten worden gezuiverd. En dat kan een pijnlijk proces zijn. Het is niet leuk om je fouten toe te geven en te veranderen. Maar uiteindelijk word je daar wel beter van. En God is zo’n meesterlijke psycholoog, Hij heeft alle tijd om zelfs de grootste crimineel te overtuigen om voor het geluk te kiezen.

Het doet me een beetje denken aan twee vluchtelingen die een periode in ons huis hebben gewoond. Een van hen verloor per ongeluk onze voordeursleutel, maar vertelde dat wekenlang niet. Toen we erachter kwamen, schrokken we. Waarom hadden ze dat niet gewoon verteld? Nu was ons huis wekenlang onveilig geweest. Ze legden uit dat ze het niet hadden durven vertellen: ze schaamden zich enorm en voelden zich schuldig. Wij begrepen dat zij de afgelopen weken eigenlijk in een soort kleine hel hadden geleefd. Natuurlijk wilden wij hen niet straffen, maar als we dat al hadden gewild: ze hadden hun straf allang gehad. Hun eigen geweten had hen gekweld.

Dat lijkt wel wat op het hiernamaals. Juist omdat wij gastvrij waren, werd het zo lastig voor onze gasten dat zij onze sleutel verloren hadden. Als wij hen kil hadden behandeld, had het minder zwaar op hun geweten gedrukt. Misschien is het later ook wel juist Gods liefde die maakt dat we willen veranderen. God heet ons welkom in zijn huis. We zijn daar allemaal immigranten. En er zullen dan kanten van ons zijn die dat lastig vinden. Zo veel liefde, dat hebben we toch niet verdiend? En moet het echt anders? Misschien voelt dat wel als een hel. Maar uiteindelijk gaan we overstag… Zo veel liefde, dat houd je niet tegen.

De kleine lettertjes

Ik hoop dat je iets voelt van mijn passie voor alverzoening. Geloven kan veel moois geven, maar het geloof in een eeuwige hel maakt veel daarvan lastig. Zo veel kinderen die bang zijn voor God, zo veel ouders die bang zijn vanwege hun kinderen die niet geloven… Er is iets prachtigs te vertellen: God houdt van je, God heeft met iedereen een plan, God vindt iedereen waardevol. Maar dan zouden er opeens de kleine lettertjes zijn: o ja, dat móét je geloven, anders zal diezelfde liefdevolle God je triljarden jaren in leven houden om gestraft te worden.

Eh… Dat is toch geen goed nieuws?

Dat voelt meer als een huwelijksaanzoek, waarbij iemand je een ring aanbiedt en jou een prachtige toekomst belooft, maar dan opeens zegt: ‘O ja, trouwens, als je geen ja zegt, word je gemarteld… Maar verder ben je helemaal vrij, hoor!’

Bij een mens zou dat al heel eng zijn, bij God helemaal. Een eeuwige hel maakt het geloof al snel onvrij. Je kunt schitterende dingen over God zeggen, maar door ‘de kleine lettertjes’ wordt het opeens heel dwingend. Daarom geloof ik in alverzoening. Natuurlijk weet ik dit allemaal niet zeker, maar ik mag het wel hopen. Ik hoop van harte dat er voor iedereen een kans blijft. Niemand wordt definitief afgeschreven. Aan elke hel, hier of later, komt een einde.