Waarom de kerk on­ge­do­cu­men­teer­den en daklozen nodig heeft

“Als iemand binnenkomt die ik nog niet ken, leg ik mijn hand op mijn borst en zeg: ‘Welkom.’” Akbar, vrijwilliger in de Pauluskerk in Rotterdam, glimlacht erbij. Soms, vertelt hij, worden mensen er stil van: “Wat is het lang geleden dat ik dát gehoord heb.”

Op een vrijdagochtend loop ik de Pauluskerk binnen. In de hal wachten mensen die de hulp van de kerk nodig hebben. Ik ben meteen onder de indruk van de oudere man achter de receptie. Hij helpt eerst een dakloos persoon – liefdevol, geduldig én duidelijk. De rest van de ochtend zie ik hetzelfde bij iedereen die we ontmoeten: van de tandarts tot de koster, van vrijwilliger Akbar tot directeur Martijn van Leerdam. Die laatste verwoordt de missie: ieder mens voor vol aanzien. Wat ik zie, is geen spektakel. En toch is het dat wel: gewone daden die iets ongewoons zichtbaar maken. In mij komt een Bijbels woord naar boven dat ik nooit helemaal heb gevat: zachtmoedigheid.

Zachtmoedigheid is geen slapheid

Liefde zonder aanleiding

“Gelukkig de zachtmoedigen, want zij zullen het land bezitten”, zegt Jezus in de Bergrede in het evangelie van Matteüs. Zachtmoedigheid, zo weet ik nu, is geen slapheid. Het is kracht die kiest voor mildheid: innerlijke stevigheid, zelfbeheersing en ruimte voor ieder mens, ook onder spanning. Het is de keuze niet te domineren, maar te dienen. Het is de mildheid die geboren wordt uit de agape-liefde van God: liefde die geeft zonder aanleiding.

Dat klinkt mooi, maar is allesbehalve vanzelfsprekend. Ik liet bovenstaande beschrijving aan iemand lezen. Die zei meteen: “Mij niet bellen; ik laat me te snel opfokken.” Ik herken bij mezelf ook dat het niet vanzelf komt. We leven in een tijd van harde woorden, van verontwaardiging en afgunst, en van angst richting anderen. En ja, er gebéúrt ook van alles waar je het mee oneens kunt zijn of waar je bang van kunt worden. Maar Jezus houdt ons voor: gelukkig de zachtmoedigen. Waarom zouden we zachtmoedig willen zijn?

Mensen in een bezet land

Goed om te weten: Jezus sprak zijn Bergrede niet uit richting vrije, ontspannen mensen, maar tegen mensen in een bezet land. De Romeinen onderdrukten het volk, de belastingen waren torenhoog. De hoop op een messias die terug zou slaan was groot. Juist in die context zegt Jezus: spreek geen kwaad, maak geen ruzie, doe niet mee met geweld en gebruik geen woorden die anderen wegzetten.

Ook in onze wereld kunnen er redenen zijn om dit onderwijs van Jezus als niet-relevant te verklaren. Waarom zouden we tóch moeten luisteren? Omdat alleen krachten als liefde en zachtmoedigheid de wereld echt kunnen transformeren ten goede. Iemand die dit besefte, leerde en uitleefde, was burgerrechtenactivist Martin Luther King. Hij zei: “Duisternis kan duisternis niet verdrijven; alleen licht kan dat. Haat kan haat niet verdrijven; alleen liefde kan dat.”

Verandertraject

Wie dit serieus neemt, stuit wel op een grens: zachtmoedigheid is geen puur menselijke prestatie – hoewel het ongetwijfeld deels te oefenen valt. Paulus noemt het in Galaten 5 een vrucht van de Geest. Dat betekent dat de heilige Geest het in ons doet groeien, als wij ons op Jezus richten. Voor hóé we daarin groeien, biedt de Bijbel verschillende aanknopingspunten. Bijvoorbeeld – opnieuw – de zaligsprekingen. Die kun je lezen als een innerlijk verandertraject dat de heilige Geest in ons bewerkt. Dat verandertraject zie je als je de zaligspreking een voor een leest. Het begint bij Jezus’ gelukwensen voor wie nederig van hart is. Vervolgens wijst Hij de treurenden aan als gelukkig. Als derde zijn de zachtmoedigen aan de beurt. Dat gaat door tot acht ‘gelukwensen’, acht zaligsprekingen. Daar zit een volgorde in van twee keer vier. Eerst een innerlijke verandering, dan, als gevolg daarvan, een uiterlijke verandering. Dat begint bij dat nederig van hart worden. Het begint erbij dat we onze onmacht, falen en gebrokenheid erkennen – en dat mag ons raken.

Heilzaam treuren

Het is een diep besef dat ze bij de Pauluskerk en bij de mensen die daar komen, extra kunnen ervaren. Het is een diep besef dat in de basis van het christelijk geloof ligt: dat wij de wereld niet zelf kunnen fixen. Dat er veel zonde en gebrokenheid om ons heen is, te beginnen in ons eigen hart. Het maakt niet uit wie je bent, rijk of arm, dit is de basis. En, zoals Jezus op meerdere plekken in de evangeliën zegt, is dit voor rijke mensen moeilijker te beseffen. Je kunt langer in het idee leven dat je controle hebt, en je maakbare masker voorhouden. 

Als dat besef van onmacht in je leven mag raken, ga je op een heilzame manier treuren. Het schept ruimte voor afhankelijkheid van God. En er ontstaat nieuwe ruimte voor andere mensen vanuit het besef dat je in de basis niets meer of minder bent. Je wordt veel milder, als het goed is. Je bent minder met jezelf bezig, met jouw rechten en bezittingen. Met: ben ik dit, past mij dit, krijg ik wel de ruimte. Gelukkig ben je, als andere mensen mildheid, vriendelijkheid en ruimte bij je ontdekken.

Onmachtig en geliefd

De zachtmoedigheid die bij Jezus te vinden is, betekent dat we niet te groot en niet te klein over onszelf denken. Eigenlijk is Jezus de enige plek in deze wereld waar we op een goede manier nederig van hart worden, kunnen treuren en zachtmoedigheid kunnen ontwikkelen. Jezus vraagt ons klein te worden, onze zondigheid en gebrokenheid onder ogen te zien. Maar dan ook dit te horen: je bent geliefd en ik heb je nodig in deze wereld. Hier geldt hoe de New Yorkse predikant Tim Keller het evangelie heeft samengevat: je bent zondiger dan je ooit durfde geloven, maar meer geliefd dan je ooit durfde hopen.

Die aanvaarding door God vraagt om imitatie van Jezus. Om Hem na te doen, die van Zichzelf zegt: “Ik ben zachtmoedig en nederig van hart” (Matteüs 11:29). We aanvaarden mensen, wie ze ook zijn. Niet vanuit morele superioriteit (kijk mij eens goed doen voor jou), maar vanuit herkenning: wij verschillen minder van elkaar dan we denken. We kijken niet omhoog in bewondering en niet omlaag in minachting. We kijken de ander aan omdat we naast elkaar staan. Omdat we beseffen: we hebben allemaal dezelfde genadige liefde nodig.

• Waarom Johan een gebedshut bouwde in zijn achtertuin: 'Eerst ruimte maken voor God'

  Waarom Johan een gebedshut bouwde in zijn achtertuin: 'Eerst ruimte maken voor God'

Vindplaats van God

Die aanvaarding door God in Jezus Christus zorgt ervoor dat wij anderen ook aanvaarden. Dat komt tot uitdrukking in wie we toelaten in ons leven, in onze huizen en in onze kerken. Er is een praktijk die heel mooi uitdrukking geeft aan aanvaarding en zachtmoedigheid. Dat is gastvrijheid.

Je kunt naar de Pauluskerk kijken door de bril van migratieproblematiek. Of je ziet het als een plek waar het vuile werk voor ons gedaan wordt, door lastige mensen van de straat te houden. Maar dan mis je het profetische van deze plek: de héle kerk heeft ongedocumenteerden, daklozen en andere kwetsbaren nodig. Waarom? Omdat zij ons iets essentieels van het evangelie voorhouden. Als we ons verbinden met hen, worden niet alleen zij geholpen, maar gebeurt er ook iets met ons. Hun kwetsbaarheid trekt onze hardheid los. Hun aanwezigheid dwingt ons te kiezen: gaan we de weg van dominantie, of leren we de weg van zachtmoedigheid?

De Amerikaanse theoloog Stanley Hauerwas stelde de vraag of kwetsbare mensen een vindplaats van God kunnen zijn. Ik denk het wel. Als wij mensen die door de maatschappij als nutteloos en als gedoe worden bestempeld, welkom heten en aanvaarden, dan gaan wij weg uit een wereld van competitie, hokjes, drukte en oordelen. Dan gaan we iets ontdekken van het koninkrijk van de hemel: geen strijd over wat van ‘van ons’ is, maar ontvangen en delen van wat ons gegeven wordt.

Wil je oefenen in zachtmoedigheid en gastvrijheid? Dat begint hier

Kleine daden

Wat vraagt dit concreet? Behalve dat we ons steeds aan het evangelie van Jezus en de rest van de Bijbel moeten spiegelen, gaat het om kleine daden die iets laten zien van het idee waaruit we leven. In het geval van de Pauluskerk gaat het om de koster die iemands naam onthoudt. De vrijwilliger die naast iemand gaat zitten in plaats van tegenover. De tandarts die luistert voordat hij behandelt. De receptionist wiens ogen welkom uitstralen. Onze overtuigingen vormen onze acties, onze acties vormen onze ideeën. Zachtmoedigheid groeit precies daar. En dan blijken we alles te bezitten wat we nodig hebben om te leven en te geven. Zachtmoedigheid bevrijdt van de reflex om vast te grijpen; ze opent de hand om te ontvangen en te delen.

Hoe zit dat bij jou? Ben je iemand met innerlijke ruimte en stevigheid? Heb je geduld met verschillende typen mensen? Vriend en vijand, ongedocumenteerde en miljonair, dakloze en irritante buurvrouw? Wil je niet blijven filosoferen over zachtmoedigheid en gastvrijheid, maar het oefenen? Dan begint het hier: een hand op je borst, een blik die zegt: welkom, goed dat je er bent. Hier is ruimte. In deze kerk, in dit huis, in ons hart.