Van wa­ter­ge­vech­ten tot brandende poppen – zo vieren mensen over de hele wereld Pasen

Griekenland: tikken en bakken

Veel orthodoxe christenen onthouden zich van eieren tijdens de vastentijd. Het is dus onderdeel van het paasfeest om de opgespaarde eieren met elkaar te verorberen. Al vanaf Witte Donderdag (de donderdag voor Pasen) zijn Grieken daarmee bezig: ze verven mandenvol eieren rood. Dit heeft een diepere symboliek, want rood kan verwijzen naar het bloed van Jezus. Ook het ei is niet zomaar gekozen. Een ei staat voor nieuw leven, zoals ook Jezus en daarmee zijn volgelingen het nieuwe leven ingaan vanaf Pasen. Er is een nieuw begin, er is weer overvloed, de kleuren zijn bont, maar we vergeten niet dat daar een lijdenstijd aan vooraf is gegaan.

Zoals in meer kerkelijke tradities wordt de opstanding van Jezus al in de nacht van Stille Zaterdag op paaszondag gevierd. Tijdens die nacht wordt het Pasen. Een van de manieren waarop Grieken dit vieren, is door allemaal met een rood ei rond te lopen. Daarvan wordt een spel gemaakt. Je roept: “Christos anesti!” – Christus is opgestaan! – en tikt met je ei tegen het ei van een medegelovige. Je moet zorgen dat jij je eigen ei het langst intact houdt. Iedereen blijft net zolang tikken totdat de winnaar overblijft: de laatste persoon met een rood ei zonder barsten.

Grieken gebruiken hun eieren ook om te bakken: geen Pasen zonder tsoureki. Dat is zoet, gevlochten brood met een kruidige smaak. Er is veel ei en boter voor nodig – de vastentijd is nu echt voorbij! Vaak wordt de tsoureki ook nog met een gekookt rood ei geserveerd. Voor een typisch Griekse smaak kun je er mastiek in verwerken. Het weekend vóór Pasen hebben Grieken ook al lekkers gebakken, maar dan zonder zuivel. Dat zijn de zogenoemde lazarákia: een soort mummievormige koeken. Griekse christenen vieren daarmee dat Lazarus (de broer van Marta en Maria) al uit de dood opstond voordat Jezus dat zelf deed. Een hoopvol weekend tegen het einde van de veertigdagentijd.

Bermuda: de lucht in

Een unieke traditie in de wereld: elk jaar op Goede Vrijdag wordt er op Bermuda druk gevliegerd. De vliegers worden meestal zelf gemaakt met bontgekleurd vloeipapier, lijm, touw en hout. Vaak zijn ze zes- of achthoekig. Natuurlijk kun je de vliegers tegenwoordig ook in winkels kopen, kant-en-klaar, maar daarmee gaat wel het wedstrijdelement verloren. Wie maakt de mooiste vlieger? Wie vliegt er het hoogst mee, welke vlieger blijft het langst goed?

Het is opmerkelijk om zoiets vrolijks te doen op de dag dat Jezus gekruisigd werd. Dat is eigenlijk een dag van grote rouw, van het kwaad dat Jezus eronder dreigt te krijgen. Maar misschien zit daarin juist de kracht van het vliegeren op Bermuda. De vliegers zijn kwetsbaar en overleven de dag meestal niet. Toch stijgen ze hoog de lucht in. De combinatie van een hemelvaart met vergankelijkheid, de combinatie van felle kleuren met het kwetsbare houtje-touwtje-werk. Inwoners van Bermuda hebben het lef om het ‘Goede’ in ‘Goede Vrijdag’ royaal de ruimte te geven. Omdat er te midden van het lijden juist ook veel te vieren valt.

Polen: Natte Maandag

Pas op als je de opstanding van Jezus in Polen hebt gevierd! Zodra tweede paasdag is aangebroken, zou je weleens een nat pak kunnen halen. Śmigus-Dyngus is een combinatie van gebruiken die al zeker sinds de middeleeuwen bestaan. Ze hebben misschien geen christelijke oorsprong, maar zijn nu wel verbonden met Pasen. In de moderne praktijk bestaat het feest uit een nationaal watergevecht. Waterballonnen vanaf balkons, emmers water over nietsvermoedende voorbijgangers, waterpistolen: niemand is veilig voor een flinke plens tijdens het spetterende Poolse Pasen.

De oorsprong van dit feest zou twee kanten hebben, want vroeger waren Śmigus en Dyngus waarschijnlijk losse gebruiken. Een van de gebruiken bestond uit het speels slaan van je medemensen met bepaalde soorten wilgentakken. Die takken worden wereldwijd wel gebruikt als paastakken. Het slaan kan een louterende betekenis hebben. Dat heeft het andere, nu dominante gebruik ook: het watergevecht. Dat verwijst niet alleen naar de wisseling van de seizoenen – Pasen is immers een voorjaarsfeest. Het verwijst ook naar de reiniging door Christus’ bloed, waarin veel christenen geloven. Met Pasen word je schoon gewassen, en in Polen nemen ze dat dus behoorlijk letterlijk.

Filipijnen: iets te veel op Jezus lijken

Ruben Enaje heeft zichzelf al vijfendertig keer laten kruisigen op Goede Vrijdag. In de jaren tachtig overleefde hij tijdens bouwwerkzaamheden een diepe val. Sindsdien slaat hij jaarlijks spijkers door zijn handen en voeten en laat hij zich aan een kruis hangen. Toen hij dit voor het eerst deed, was het uit dankbaarheid voor het feit dat hij nog leefde. Maar nu doet hij het elk jaar met een ander doel. Bijvoorbeeld om tijdens zijn pijnlijke minuten te bidden voor vrede in Oekraïne of eerder ook voor een einde aan het coronavirus. Elk jaar doet een klein clubje aan dit ritueel mee.

De Rooms-Katholieke Kerk is het niet eens met dit gebruik. Ze vinden het een te heftige manier om je geloof te belijden. Natuurlijk kun je willen boeten voor zonden of willen bidden voor anderen door zelf af te zien. Maar dit gevaarlijke en zeer pijnlijke ritueel gaat natuurlijk ver. Als je per se bloed wilt geven, kun je naar de bloedbank. Als je per se een prijs wilt betalen, kun je geld, tijd of aandacht doneren aan je medemens. Jezus heeft niet aan het kruis gehangen zodat wij Hem letterlijk moeten nadoen. Toch werpen de Filipijnen een interessante vraag aan christenen op: hoeveel mag je geloof je eigenlijk kosten?

Egypte: van het ene feest naar het andere

Wie niet genoeg kan krijgen van feesten, kan tijdens Pasen terecht in Egypte. Op de maandag na het orthodoxe paasfeest begint er direct alweer een nieuw festival. Sham Ennessim is een feest dat misschien al bestond in de tijd van de farao’s. Het van oorsprong ‘heidense’ lentefeest heeft de Romeinse, christelijke en islamitische fasen van Egypte overleefd. Mede geholpen door het feit dat het qua timing kan meeliften op de christelijke paaszondag.  

Sham Ennessim luidt de lente in. Daarom gaan mensen graag naar buiten. Even de frisse voorjaarslucht opsnuiven. Varen op de Nijl of met vrienden en familie picknicken. Bij dit feest kunnen ook weer geverfde eieren worden gegeten. Maar waarschijnlijk is het eten van fesikh een nog authentieker en ouder gebruik. Het gaat om een soort hardervis die wordt ingelegd en gedroogd. Dat is hét Egyptische gerecht voor ‘de dag na Pasen’. Mocht je daar zijn, pas dan wel op dat je deze vis van een betrouwbare aanbieder koopt, want er zijn elk jaar wel meldingen van voedselvergiftiging na Sham Ennessim.

Bergafwaarts? Pasen in de Noorse sneeuw

In Noorwegen stopt men voor Witte Donderdag al met werken. Dan gaan gelovigen naar de kerk en doet de rest inkopen: paasbier (påskeøl, probeer dat maar eens uit te spreken), paaslam, en in totaal wel twintig miljoen sinaasappelen en achttien miljoen Kvikk Lunsj-chocoladerepen. Goede Vrijdag is een sobere dag waarop niet eens commerciële reclames op televisie komen. Alle reclames die er zijn, gaan over goede doelen. Een mooi punt van bezinning te midden van enorme feestelijkheden. In de hoofdstad is er een optocht met een kruis: een korsvandring.

Veel Noorse christenen gaan ook naar de nachtelijke mis op Stille Zaterdag om het paasfeest in te luiden. Dat feest valt meteorologisch samen met de overgang naar lekkerder temperaturen. Om de zon te vieren, gaan veel Noren rond paaszondag de bergen in om te skiën. Sinds een jaar of honderd is het een Noorse traditie om naar crime-verhalen te luisteren of thrillers te lezen en kijken: påskekrim!

Een stukje noordelijker, richting Lapland, wonen de Sami. Voor hen is Pasen bij uitstek de periode voor het vormsel, voor bruiloften en dopen. Gelijktijdig houden de Sami een songfestival en vinden bij hen de wereldkampioenschappen rendierracen en lassowerpen plaats. Pasen is in Lapland een grote feestperiode, zowel religieus als cultureel en sportief.

Een trap na naar Judas?

Het gebeurde vroeger in meer landen, ook in Europa: het verbranden van Judas. Dat klinkt harder dan het is: het gaat gelukkig om een pop, masker of beeltenis van Jezus’ verrader. Tegenwoordig gebeurt het nog op plekken in Tsjechië, maar vooral in Zuid-Amerika, bijvoorbeeld in Mexico. Mensen knutselen een zo lelijk mogelijke variant van Judas om hem te straffen voor zijn verraad. Vervolgens komt er een optocht, waarna Judas of op de brandstapel moet, of wordt geslagen, of wordt verdronken. Of een combinatie daarvan.

Dit rijmt aardig op de manier waarop Joden tijdens Poerim de moordlustige Haman bespotten uit het Bijbelboek Ester. Maar ook op de manier waarop moslims tijdens hun bedevaart stenen gooien naar de duivel. Je bestraft het kwaad en jaagt het weg – en dat geldt natuurlijk ook voor het kwaad dat in jezelf zit.

Altijd en overal: dopen!

Het is een zeer oude christelijke traditie dat mensen zich laten dopen met Pasen. Vroeger kwam dat vaak na een voorbereidingstijd die in de laatste veertig dagen z’n hoogtepunt bereikte. Die ging gepaard met veel lessen over geloof, Bijbel en Jezus. Nog steeds gebeurt het in veel denominaties en is het in andere kerken een wat minder bekende mogelijkheid. De doop vindt dan vaak plaats in de nacht tussen Stille Zaterdag en paaszondag.

De link tussen de doop en het paasverhaal is heel logisch. Jezus ging toen Hij werd gekruisigd als het ware ‘kopje-onder’. Hij ging de diepte van het dodenrijk in en stond op de derde dag op uit de dood. Christenen die bij Jezus willen horen, maken dat mee als ze zich laten dopen. Dwars door het water heen richting een nieuw bestaan als kind van God. Een prachtige timing dus om dat te doen terwijl je Jezus’ dood en opstanding gedenkt! En wat als je allang gedoopt bent? Voor die groep gelovigen is er ook altijd een ritueel beschikbaar in de paasnacht. Een moment om je doop te hernieuwen, te bevestigen en gewoon nog eens te vieren.