Als stress je hart breekt: ‘Vrouwen hebben al decennialang bar weinig prioriteit in de medische wereld’

Al honderd jaar geleden viel het wetenschapper Karl Pearson op dat echtparen opvallend vaak kort na elkaar overleden. Geen toeval, zo blijkt. Want verdriet, stress en wanhoop kunnen invloed hebben op je gezondheid. En dan met name op je hart. De connectie tussen hoofd en hart is ontzettend sterk. Tako Tsubo cardiomyopathie, oftewel het gebrokenhartsyndroom, kan acuut optreden na een heftige, emotionele gebeurtenis, zoals het overlijden van een geliefde. Door de schrik en angst komen er te veel stresshormonen vrij in het lichaam. Hierdoor raakt de hartspier overprikkeld en functioneert de pompfunctie van het hart minder goed. Daardoor kan acuut hartfalen optreden, wat in zeldzame gevallen fataal is.

Wat is een stressinfarct?

Chronische stress kán leiden tot een stressinfarct. Een stressinfarct is géén klassiek hartinfarct, waarbij een kransslagader dichtslibt. Een stressinfarct ontstaat door plotselinge, hevige stress. Het wordt veroorzaakt door een verkramping (spasme) van de kleine haarvaatjes in de hartspier. Dit leidt tot een tijdelijk verminderde bloedtoevoer naar de hartspier, zonder dat er sprake is van een verstopping. Het stressinfarct treft met name vrouwen van zestig plus. Van de mensen met een stressinfarct is 85 procent vrouw en 15 procent man. Het gebrokenhartsyndroom – wat een ernstige vorm van een stressinfarct is – komt in 90 procent van de gevallen voor bij vrouwen.

Angela Maas is emeritus hoogleraar cardiologie voor vrouwen en specialiseerde zich de afgelopen decennia in het vrouwenhart. Ze schreef onder andere de boeken Hart voor vrouwen en De gezondheidskloof. Zij licht toe waarom vrouwen vaak heftiger lichamelijk reageren op emotionele gebeurtenissen dan mannen. “Zo’n stressinfarct krijgen vrouwen na een intense, emotionele gebeurtenis. Bijvoorbeeld als je thuiskomt van vakantie en je ziet dat al je waardevolle sieraden zijn gestolen. In zo’n stresssituatie gaan mannen sneller over tot actie. Ze bellen bijvoorbeeld de verzekering. Vrouwen blijven eerder hangen in emotionele stress, wat het risico op een hartinfarct verhoogt.”

Vrouwen blijven eerder hangen in emotionele stress, wat het risico op een hartinfarct verhoogt.

Het grote verschil zit ’m dus in hoe mannen en vrouwen omgaan met stress. “Hoe je omgaat met je problemen is echt van belang. Zo zien we dat vrouwen vaak maar door blijven gaan, zelfs als hun lijf ‘stop’ roept”, zegt Maas. “Ze piekeren, zorgen, willen het iedereen naar de zin maken. Mannen zijn daar over het algemeen veel makkelijker in. Die zetten de tv aan en denken: morgen weer een dag.” Dat vrouwen meer piekeren is volgens Maas niet zonder reden. “In de maatschappij heerst het idee dat vrouwen alles goed of perfect moeten doen. Dat krijgen ze van jongs af aan ingeprent. En dus nemen ze vaak te veel hooi op hun vork.” Daarmee doelt Maas erop dat meisjes al op jonge leeftijd leren dat ze lief, verantwoordelijk en behulpzaam moeten zijn. In de opvoeding en op school krijgen ze vaak waardering als ze goed presteren en zich netjes gedragen, terwijl fouten maken of grenzen opzoeken minder wordt aangemoedigd. Daardoor ontwikkelen veel meisjes al vroeg de overtuiging dat ze alleen goed genoeg zijn als ze aan hoge verwachtingen voldoen en alles perfect doen.

Ook in de rest van de samenleving ligt er veel druk op vrouwen. Ze worden vaak verantwoordelijk gehouden voor het welzijn van anderen – thuis, op het werk en in hun omgeving. Die verwachtingen worden soms zó sterk, dat sommige vrouwen ze internaliseren en zelf gaan geloven dat ze op alle fronten moeten uitblinken. “En juist wanneer je alle ballen in de lucht wilt houden, je te druk bent en structureel stress ervaart, loop je risico op een stressinfarct.”

SCAD: variant bij jongere vrouwen

Hoewel stressinfarcten vooral voorkomen bij vrouwen boven de zestig, zijn er ook hartproblemen die juist jongere vrouwen treffen. Een opvallend voorbeeld daarvan is SCAD (spontaneous coronary artery dissection), waarbij spontaan een scheur in de kransslagader ontstaat, zonder dat er sprake is van belangrijke aderverkalking. Maar liefst 30 procent van alle hartinfarcten bij vrouwen onder de zestig wordt veroorzaakt door een SCAD. Opvallend is dat 93 procent van de SCAD-patiënten vrouw is; slechts 7 procent is man. Het komt dus zelden bij mannen voor. Volgens cardioloog Angela Maas treft SCAD vooral vrouwen tussen de veertig en zestig jaar, vaak in periodes van chronische emotionele of (veel minder vaak) fysieke stress.

Tekst gaat hieronder verder.

• Bianca kreeg een hartinfarct door SCAD: ‘Mijn lichaam schreeuwde: dit is niet goed’

Hoge bloeddruk

De statistieken liegen er niet om. Hart- en vaatziekten zijn doodsoorzaak nummer één bij vrouwen. Wereldwijd is hoge bloeddruk de dodelijkste risicofactor, vertelt Maas. “Een hoge bloeddruk moet je serieus nemen. Vrouwen die hiermee bij de huisarts komen, krijgen vaak het advies: ‘Doe maar rustig aan.’ Maar hoe doe je dat als je alleenstaande moeder bent, werkt en geldzorgen hebt? Ziek-zijn is voor veel moeders geen optie, omdat alles gewoon doorgaat. Tegelijk zien we dat hoge bloeddruk bij mannen sneller door artsen serieus wordt genomen. Zij krijgen ook vaker medicatie tegen hoge bloeddruk.”

Hoewel hoge bloeddruk bij zowel mannen als vrouwen het risico op hart- en vaatziekten verhoogt, uit het zich bij vrouwen vaak anders. Ze hebben vaker vage klachten, zoals vermoeidheid, misselijkheid of rugpijn. Vooral bij jongere vrouwen wordt hoge bloeddruk nog te vaak gemist. Bewustwording bij zowel artsen als vrouwen is daarom essentieel. Maas: “Als je hoge bloeddruk niet goed behandelt, kunnen de bloedvaten verkrampen. Gebeurt dat in een groot bloedvat in een kransslagader, dan kan dat zelfs leiden tot een hartinfarct. Daarom is het voor vrouwen heel belangrijk om hun bloeddruk in de gaten te houden.”

Over het hoofd gezien

Vrouwen ervaren vaatspasmen (verkrampingen) niet alleen bij inspanning, ook in rust. De klachten kunnen komen en weer gaan. Denk bijvoorbeeld aan een drukkende of beklemmende pijn op de borst, die kan uitstralen naar je arm, schouder, nek of kaak. Ook kun je kortademig zijn, zweten, misselijk worden of duizelingen voelen. Maas: “Dit kan gebeuren als je in je bed ligt, op de fiets zit of achter je bureau aan het werk bent. Het komt en gaat zonder aanleiding. Je denkt: wat voel ik? Maar het zakt weg en dan denk je: het zal vast niks zijn.” In de levensfase rondom de overgang treedt bij vrouwen veel vaker kramp in de kransvaten op dan een echte blokkade zoals bij mannen, legt Maas uit. “En juist voor dat laatste is de hele cardiologie opgetuigd: het opheffen van blokkades door te dotteren en te opereren.”

In de levensfase rondom de overgang treedt bij vrouwen veel vaker kramp in de kransvaten op.

Steeds meer onderzoeken laten zien dat het vrouwenhart echt anders in elkaar steekt dan het mannenhart. Volgens diverse deskundigen heeft de medische wereld daar nog steeds niet voldoende oog voor, wat ervoor zorgt dat hartinfarcten bij vrouwen niet altijd worden herkend. Een andere oorzaak waardoor stressinfarcten vaak worden gemist, is dat vrouwen anders omgaan met hun klachten dan mannen. Ze nemen steken op de borst minder serieus – scharen het onder ‘de overgang’ – en lopen daardoor gemiddeld langer door met klachten. Gaan ze wel naar de huisarts, dan is de kans groot dat die hen naar huis stuurt, want de klachten van vrouwen passen niet bij de richtlijnen voor hartfalen. Die zijn toegespitst op mannen. Het gaat dus om standaarden waar maar liefst de helft van de bevolking (alle vrouwen) zich niet in herkent.

Daar kan Marjolein over meepraten. Zij kreeg op haar 48e geheel onverwachts een hartinfarct. Ze voelde zich gezond, had wel last van migraine en de overgang, maar geen hartkloppingen of een hoge bloeddruk. Op een dag voelt Marjolein tijdens haar werk een druk op haar borst, waardoor ze lastig kan ademen. In het ziekenhuis zakken haar klachten en vinden de artsen niks geks. Bij een tweede meting blijkt dat ze zuurstoftekort heeft en direct hulp moet krijgen. De dokters hadden haar hartinfarct gemist. Volgens cardioloog Maas gebeurt dat regelmatig. “Hartklachten bij vrouwen worden vaak afgedaan als atypisch. Het blijkt dat vrouwen met psychische klachten en overgangsklachten worden onderbehandeld voor hun risicofactoren, terwijl die belangrijk zijn om een hartinfarct te voorkomen.”

• ‘Hoort erbij’ is geen diagnose: Erasmus MC strijdt voor betere vrouwengezondheid

  ‘Hoort erbij’ is geen diagnose: Erasmus MC strijdt voor betere vrouwengezondheid

De medische blinde vlek

“Vrouwen hebben al decennialang bar weinig prioriteit in de medische wereld”, vertelt Angela Maas. Onderzoek doen naar het vrouwenlichaam blijkt ingewikkeld. Vrouwen uiten hun klachten anders, communiceren anders en ervaren pijn anders. Ook het proces van aderverkalking verschilt van dat van mannen, wat vraagt om een specifieke behandeling van hart- en vaatziekten. “In de medische wereld houden we het graag simpel, met een standaardpatiënt als uitgangspunt. Maar vrouwen zouden echt zoveel meer de agenda moeten bepalen. Ik pleit daar al heel lang voor, maar verandering gaat niet zo snel. Op het wereldtoneel zie je juist dat we door invloed van onder andere president Donald Trump eerder terug in de tijd gaan dan vooruit.” Zo kwam Trump al met het verbod op woorden als ‘gender’ en ‘diversiteit’ en zet hij onderzoekers het land uit die hem niet bevallen. In Amerika mag je ook niet meer spreken over ‘verschillen in gezondheid tussen mannen en vrouwen’. Dat heet ‘geneeskunde gericht op specifieke doelgroepen’.

Verandering waarbij vrouwen meer zeggenschap krijgen, moet óók van vrouwen zelf komen.

“Verandering waarbij vrouwen meer zeggenschap krijgen, moet óók van vrouwen zelf komen”, zegt Maas. “Vrouwen moeten dit niet zomaar blijven accepteren.” Ze ziet wel dat er meer vrouwen op hoge posities in de zorg terechtkomen, “maar dat is niet automatisch winst. Vrouwen met veel empathie halen die top vaak niet. Sommige vrouwen doen zich zelfs nog meer macho voor dan hun mannelijke collega’s, om erbij te horen. Meer vrouwen aan de top is dus geen garantie voor betere zorg.” Volgens haar is er nog veel nodig om de gezondheidskloof te dichten. “Ik maak me daar echt zorgen over. Ik heb ruim 42 jaar gestreden voor betere vrouwengezondheid, maar nog steeds spreek ik vrouwen die ten einde raad zijn en om mijn advies vragen. De zorg voor vrouwen moet beter en is zeker geen gelopen race. Vrouwen moeten hun klachten serieus nemen, en de medische wereld moet dat ook eindelijk doen.”

Tekst: Jessica de Jong-Visser
Beeld: Shutterstock