Trust the process: Waarom verandering volgens de Bijbel tijd en moeite kost

Onlangs kwam ik in de kerk iemand tegen die in een ziekenhuis werkt. Alle werknemers waren gespannen, want het hele ziekenhuis zou die week overgaan op een nieuw elektronisch patiëntendossier. Ze waren er al een tijd op getraind, natuurlijk. Ze wisten best goed wat ze konden verwachten. Maar toch, na de definitieve overstap zouden er hoogstwaarschijnlijk nog allerlei beginnersfouten gemaakt worden. Daarom hadden ze besloten om in de eerste fase nog een extra administratie met pen en papier bij te houden. Voor de zekerheid. En om voorlopig wat minder spoedeisende hulp te verlenen, gewoon om het personeel de gelegenheid te geven om te wennen aan het nieuwe IT-systeem. Verandering kost nu eenmaal tijd en moeite.

Verandering kost nu eenmaal tijd en moeite.

Dat besef gaat steeds meer wringen in onze cultuur. Er is zo veel direct te verkrijgen. De supermarkt om de hoek is vaker en langer open en heeft een steeds groter assortiment. Op internet is alle informatie snel te vinden en kunnen we bestellen wat we willen, om het meestal binnen een dag in huis te hebben. Ik ben ooit, liggend op bed, vlak voor het slapengaan, met een paar tikjes op mijn telefoon van bank veranderd. Al mijn geld verhuisde toen in één seconde naar mijn nieuwe rekening. Waarom kan dat nou toch niet met andere grote veranderingen? Met een overgang van de ene naar de andere levensfase of -stijl?

Van dwang naar vrijheid

Een van de oudste verhalen waarin dat raadsel voorkomt, is het Bijbelverhaal van Mozes. Hij was een profeet die zijn volk met Gods hulp bevrijdde uit Egypte, waar ze als slaven hadden geleefd. God had tegen Mozes gezegd dat zijn volk een nieuw land kreeg, het ‘Beloofde Land’. Daar zou het fijn en vredig kunnen zijn en daar was altijd genoeg te eten. Maar voordat Mozes en zijn mensen dat Beloofde Land konden bereiken, moesten ze er eerst naartoe reizen. Als je een beetje een gemiddeld looptempo had, kon je die route volgens de Bijbel in elf dagen afleggen. Toch deden ze er veertig jaar over. Waarom?

Mozes was op weg naar een land van vrijheid, maar die vrijheid was een verantwoordelijkheid die zijn volk nog helemaal niet aankon.

Omdat die arme mensen dan wel uit de slavernij waren weggetrokken, maar de vraag is of de slavernij ook uit die mensen was weggetrokken. Toen ze in Egypte leefden, werd alles voor hen bepaald. Waar en hoelang ze werkten, waar ze woonden, wat ze aten. Hun onderdrukkers stelden de regels. Dat zorgde ervoor dat Mozes’ volksgenoten eigenlijk niet wisten wat vrijheid is. Hoe kun je dat weten, als je bij je geboorte al tot slaaf bent gemaakt? Hoe kun je alledaagse en grotere beslissingen nemen als je van jongs af aan helemaal nooit iets te zeggen hebt gehad? Mozes was op weg naar een land van vrijheid, maar die vrijheid was een verantwoordelijkheid die zijn volk nog helemaal niet aankon. Dat had tijd nodig. Meer tijd dan elf dagen.

Sociaal proces

In veertig jaar tijd stoomden God en Mozes de bevrijde slaven klaar voor een nieuw soort samenleving. Een samenleving zonder dwang, waar alle mensen tot hun recht konden komen. Daar hoorden wat wetten en regels bij, zoals de beroemde tien geboden die ervoor moesten zorgen dat de mensen in harmonie leefden met elkaar en God en zichzelf en de aarde. Gedurende die vier decennia kon het volk in de woestijn oefenen met die regels. Door dat te doen, konden zij langzaam maar zeker veranderen in de mensen die ze altijd al hadden moeten en willen worden. Met vallen en opstaan, want karaktervorming is een geleidelijk proces.

Tekst gaat hieronder verder.

• Dominee Cynthia Haaswijk: ‘Iedereen kan stadsverwarmer zijn’

  Klik hier

Veranderen is ook een heel sociaal proces. Ieder mens is ingebed in een samenleving. Dat begreep Mozes goed. Hij wist dat de overgang van slavernij naar vrijheid geen proces was van allemaal geïsoleerde individuele burgers – het was een gezamenlijk proces van een heel volk. Dat geldt nog altijd. Om het gedrag en geluk van een worstelend kind te verbeteren, moet vaak het hele gezin veranderen. Een politieke partij wordt zelden gered door één charismatische figuur, maar heeft een breder gedragen visie en vastberadenheid nodig. Ook een kerk die een veranderingsproces laat afhangen van de dominee, houdt dat niet vol tenzij alle gemeenteleden hun schouders eronder zetten. Om te veranderen heb je elkaar nodig.

Verandering over generaties

Daarnaast leren we van Mozes’ verhaal dat verandering vaak verder kijkt dan één generatie. Want ik schreef net wel monter dat Mozes zijn volk meenam naar het Beloofde Land. Maar in de praktijk zijn er bijna geen mensen geweest die zowel volwassen slaaf in Egypte waren geweest, als inwoner van het Beloofde Land. Mozes zelf ook niet. In de veertig jaar dat het bevrijde volk in de woestijn rondzwierf, overleden er hele generaties. Zij deden al hun denkwerk, reismoeite en zelfverbetering niet voor eigen gewin, maar voor de generaties na hen, die ervan konden profiteren in het Beloofde Land.

Zij deden al hun denkwerk, reismoeite en zelfverbetering niet voor eigen gewin, maar voor de generaties na hen.

Daarin zit een mooie les. Verandering ten goede hoeft niet altijd iets te zijn waarvan je zelf de vruchten plukt. Denk bijvoorbeeld aan klimaatverandering. Er is momenteel een hele generatie Nederlanders die niet per se gaat lijden aan de gevolgen daarvan. Op het moment dat zij hun laatste adem uitblazen, heeft Nederland misschien nog niet zoveel te kampen met de stijgende zeespiegel, opdrogende rivieren, onberekenbare temperaturen, grote aantallen klimaatvluchtelingen en een verontreinigd milieu. Toch heeft het voor deze mensen zin om hun steentje bij te dragen aan een groenere leefwijze. Er komt namelijk altijd weer een volgende generatie. En in plaats van te zeggen: ‘Na ons de zondvloed’, kunnen zij ook proberen te zeggen: ‘Na ons het beloofde land!’

Tekst gaat hieronder verder.

Nelson Mandela is een goed voorbeeld van iemand die dat begreep. Hij heeft tientallen jaren in de gevangenis gezeten als dissident in het Zuid-Afrika van de apartheid. Toen hij eindelijk vrijkwam, was hij al boven de zeventig jaar. Het beste deel van zijn leven heeft hij dus niet in vrijheid geleefd. Van het opbloeien van zijn land zou hij zelf ook maar kort kunnen genieten. Mandela deed zijn revolutionaire werk opdat hij kon sterven in de wetenschap dat zijn kinderen en kleinkinderen niet in apartheid hoefden te leven. Net zoiets gold voor Desmond Tutu, die een belangrijk aandeel had in de genezing van Zuid-Afrika. Hij was al bijna pensioengerechtigd toen hij zitting nam in de Waarheids- en Verzoeningscommissie die zo cruciaal was voor het veranderingsproces van zijn land. Mandela en Tutu keken verder dan hun eigen toekomst; zij werkten aan de overgang naar een beter bestaan voor de langere termijn.

De flitsverandering: van Saulus naar Paulus

Nu klinkt het best logisch dat de verandering van een heel volk een lange tijd vergt. Maar geldt dat ook voor een individueel leven? Of kun je gewoon van het ene moment op het andere kiezen dat je iemand anders wilt zijn of het helemaal anders wilt doen? Daarvan staat een interessant voorbeeld in de Bijbel: de persoon Saulus. Deze jonge theoloog was recht in de leer en zeer fanatiek. Hij haatte de eerste christenen in zijn omgeving en was actief voorstander van hun vervolging. Saulus was de schrik van de volgelingen van Jezus, voor wie hij letterlijk levensbedreigend was.

Verandering is wel mogelijk, ook al komt het zelden makkelijk, snel en goedkoop

Op een dag was Saulus onderweg naar Damascus. Hij wilde daar razzia’s gaan houden om christenen op te sporen en gevangen te nemen. Toen werd hij getroffen door een lichtflits en hoorde hij Jezus’ stem tot hem spreken. ‘Drie dagen lang bleef hij blind en at en dronk hij niet’, vertelt de Bijbel. Hij was volkomen omvergeblazen door zijn ervaring. Daarna wilde hij het radicaal anders gaan doen. Hij liet zich geen Saulus meer noemen, maar Paulus: kleine man. In plaats van het christendom te bestrijden, wilde hij overal over Jezus vertellen. Hij zou later bekend gaan staan als de apostel van de genade, en werd bovendien de man die een groot deel van het Nieuwe Testament heeft geschreven.

Tijd en vertrouwen

Dat klinkt als een geweldig snelle verandering: van christenvervolger naar christelijk prediker. Maar ging dat nou wel echt zo soepel? Niet per se. De christenen zelf waren bijvoorbeeld niet een-twee-drie overtuigd van Paulus’ overgang. Hoe wisten ze zeker dat hij geen spion was die in hun beweging wilde infiltreren en hen straks allemaal zou laten opsluiten en vermoorden? Het is logisch dat velen van hen wilden dat Paulus het een beetje rustig aan zou doen met zijn bekering. Laat eerst maar eens zien dat je het echt allemaal meent. En dan hebben we het nog niet eens gehad over alle andere omstanders, die stomverbaasd waren dat Paulus als een blad aan de boom was omgeslagen. Hoe serieus kun je iemand nemen die zo snel en radicaal verandert? Dat vergt tijd en vertrouwen.

Hoe serieus kun je iemand nemen die zo snel en radicaal verandert?

Zelf schrijft Paulus ergens dat hij na zijn grote verandering drie jaar is weggebleven uit Jeruzalem. Dat was de stad waar hij had meegewerkt aan de steniging van een prominente christen. Ze zullen hem daar gehaat en gevreesd hebben. Misschien bleef hij er weg uit respect. Omdat hij begreep dat hij, ook al voelde hij in zichzelf een enorme vastberadenheid, nog heel wat tijd en moeite zou moeten steken in zijn proces. Om geloofwaardig te worden, niet per se in Gods ogen, maar wel in die van alle mensen om hem heen. Dat lukte na verloop van tijd; Paulus ontwikkelde zich tot een geliefde en onmisbare stem in de vroege kerk. Verandering is wel mogelijk, ook al komt het zelden makkelijk, snel en goedkoop.

Veel mensen zullen dit fenomeen in onze tijd nog steeds herkennen. Iemand die te veel drinkt en daarmee wil stoppen, kan regelmatig een terugval krijgen. Diegene zal vaak meer dan alleen zijn eigen instelling moeten veranderen. Afkicken en overgaan op een andere levensstijl heeft ook te maken met hoe je je sociale leven vormgeeft. Waar spreek je af, met wie en hoe laat? Allemaal zaken die meetellen voor de vraag hoe geloofwaardig en duurzaam je verandering is. Mensen die door de rechter zijn gestraft, krijgen ook vaak het advies om iets te doen aan hun sociale omgeving. Keer je na een gevangenisstraf terug naar een oude heimat die onderdeel was van het probleem, dan is de kans op recidive groter. We zijn nu eenmaal geen robots die met een druk op een paar knoppen opnieuw kunnen worden geprogrammeerd. Veranderen is oefenen, trainen en volhouden.

Tekst gaat hieronder verder.

• Kasia (39) woont met haar gezin in een klooster: ‘We ervaren meer verbondenheid met elkaar'

  Klik hier

Een maand van verwachting

Gelovigen die meeleven met de verhalen van Jezus weten hoe vaak en hoelang een mens moet wachten op de beloofde en gehoopte verandering. Voordat het kindje Jezus werd geboren, was er de adventstijd. De zwangerschap van Maria en het week na week aansteken van een kaarsje in de donkere nacht. Wachtend totdat het eindelijk licht zou worden, wachtend totdat het kindje in de stal zou worden gelegd en de Zoon van God op aarde zou worden geboren. Een jaarlijkse maand van verwachting, een geestelijke discipline van hoop. Maar wat gebeurde er eigenlijk toen Jezus eenmaal was geboren? Toen moest zijn moeder Maria nog eens dertig jaar wachten totdat Hij zijn eerste wonder deed. Jezus gedroeg zich niet vanaf zijn eerste huiltje als de Verlosser – zijn optreden begon pas na een lange jeugd.

Op dit moment kijken gelovigen uit naar de veertigdagentijd, die bijna begint. Ook weer zo’n voorbeeld. Het zijn veertig dagen waarin christenen extra stilstaan bij het lijden van Jezus. Hij sterft en staat ook op uit de dood. Dat grote gebeuren komt niet zomaar uit de lucht vallen. Het is iets waar we een lange aanloop naar nemen. Zoals er tussen Pasen en Pinksteren ook vijftig dagen zitten. Als je erover nadenkt, zie je hetzelfde patroon terug in Jezus’ complete reddingsverhaal: er is telkens een grote en goede verandering op komst, maar voordat we zover zijn, moet er nog even wat tijd overheen gaan.

Veranderen is oefenen, trainen en volhouden.

Veertig dagen per jaar

Al vele eeuwen lang is het een goed gebruik van christenen om de veertigdagentijd in te zetten voor een persoonlijk veranderingsproces. De bekende gelovige klimaatwetenschapper Katharine Hayhoe vertelde me ooit dat zij tijdens elke vastentijd twee dingen verbetert in haar eigen levensstijl. Dat klinkt niet als heel veel, twee dingen. Tenzij je het consequent doet, jaar na jaar. Elke lente veertig dagen de tijd nemen om je leven mooier te maken, totdat je na verloop van tijd terugkijkt op al die vastenperiodes en erachter komt hoeveel werk je eigenlijk hebt verzet. En hoeveel beter dit werkt dan alles in één keer beter gaan doen, om er na drie weken achter te komen dat al je goede voornemens hopeloos waren gestrand. Zoals het bij iedereen gaat, elk jaar na oud en nieuw.

Zelfs Jezus heeft zo’n veertigdagentijd nodig gehad. Zoals Mozes veertig jaar in de woestijn leefde, zo leefde Jezus veertig dagen in de woestijn. Zonder eten en drinken. Te midden van de wilde dieren. Voordat Hij aan zijn optreden begon, moest Hij eerst door die transformerende ervaring heen. Om stevig geworteld te raken in zijn identiteit als Zoon van God, als Messias. Om in harmonie te leven met zijn lichaam en de natuur. Om doof te kunnen blijven voor de stemmen van buitenaf. De stemmen van verleiding, de duivel die Hem influisterde dat zelfverbetering zinloos is, dat slimme mensen voor de makkelijke weg kiezen, dat echt succes te maken heeft met rijkdom en macht. Na die veertig dagen in de woestijn was Jezus klaar om te worden wie Hij volgens Gods plan altijd al was.

Tekst gaat hieronder verder.

• Tomas Sjödin: ‘De wereld waarin we leven is een centrifuge’

  Klik hier

Dag na dag onderweg

Zo werkt geloofwaardige verandering. Zelden als een snelle switch, meestal als een kostbaar, tijdrovend en inspannend proces. Dat komt doordat verandering zowel met je omstandigheden als met je hart en ziel te maken heeft. Voordat je anders bént, moet je eerst een hele tijd anders hebben gedáán. Verandering doe je samen met je omgeving. Omdat geen enkel mens een eilandje is. We zijn verbonden met elkaar en de verandering van mijn leven heeft impact op en hangt samen met jouw leven. Samen kunnen we verandering bovendien beter volhouden.

Echt goede verandering doe je ook niet voor het snelle succes. Je doet het omdat je een visie hebt. De visie van een beter leven, een mooier bestaan, een veiliger wereld. Iedereen begrijpt dat die er niet in één dagje zijn. Maar als je er dag na dag naartoe leeft, komt het beloofde land steeds meer in zicht. En bereik je het zelf nooit, dan heb je het in ieder geval misschien wat meer binnen het bereik van de volgende generatie gebracht. Wat is er mooier dan dat? Goed, het is misschien niet gemakkelijk, maar voor verandering geldt wat een wijze vrouw die ik ken altijd zei: ‘De heenreis is óók onderdeel van de vakantie.’