Vriendschap, wat is dat eigenlijk? ‘Vrienden maken het leven lichter’

Ga in gedachten je vriendenkring eens af. In welke periode van je leven heb je de meesten van hen ontmoet? Grote kans dat het antwoord is: tijdens je studietijd. En dat is ook niet zo vreemd. Het is de gouden eeuw voor nieuwe vriendschappen, aldus journaliste Raounak Khaddari, auteur van het boek Even goede vrienden. Denk maar eens terug: het was een nieuw hoofdstuk in je leven, voor velen in een nieuwe stad, een nieuwe school, met nieuwe mensen. En dat gold ook voor je klasgenoten, je huisgenoten, je jaarclub met wie je de ontgroening van je studentenvereniging onderging.

Het begint met ‘het sprankje’, iets wat je met elkaar gemeen hebt en nog niet direct doorhebt van elkaar. De eerste klik gaat vaak onbewust. “We spreken al snel van vriendschap sluiten, maar voor het zover is, is er al veel gebeurd”, zegt Khaddari. “Vriendschap groeit beetje bij beetje. Dat komt onder meer doordat je de gelegenheid hebt elkaar vaker te zien, maar ook doordat je dezelfde interesses hebt en in dezelfde levensfase zit.”

Herkenning

“De sociologische kijk erop is dat die klik tussen twee mensen een indicatie is van gelijkenis”, zegt Beate Volker, hoogleraar stedelijk leven en sociale netwerken aan de Universiteit Utrecht. “Het is herkenning, zo van: o, heb jij dat ook? Dat begint misschien in een simpele situatie, zoals een film die je alle twee niet zo best vond, maar het kan veel verder gaan. Misschien heb je eenzelfde soort achtergrond, ben je op dezelfde manier opgevoed of heb je dezelfde dingen meegemaakt.”

Gevraagd naar de definitie van vriendschap, valt Volker terug op de drie dimensies van vriendschap zoals Aristoteles ze formuleerde: vriendschap is ten eerste nuttig. “Je hebt heel veel aan goede vrienden”, zegt Volker. “Als je vrienden zeggen: dit is een goed restaurant, vind je dat veel belangrijker dan een review. Maar vrienden geven je natuurlijk ook hulp en advies in allerlei situaties.” Daarnaast geeft het plezier, je hebt het leuk samen. “Met vrienden kun je schaterlachen en relativeren, dat maakt het leven lichter.” En als laatste brengen vrienden het beste in elkaar naar boven en hebben ze het beste met elkaar voor.

Tekst gaat verder onder de afbeelding.

Volgens Khaddari is de meest eenvoudige omschrijving van vriendschap, liefde. “Alleen doorgaans wel platonisch. Een liefde waar eigenlijk niemand zonder kan. In de tijd van Aristoteles stond het zelfs bovenaan de hiërarchie der liefde. Een partner was functioneel, en vriendschap was waar je op kon bouwen.”

Vriendschap, zegt ze, is een heel vrijwillige vorm van liefde, omdat er geen lichamelijke behoeftes bij komen kijken. “En het is een vorm van liefde die alleen maar wederkerig kan zijn. Je kunt verliefd zijn op iemand, maar je hebt geen vriendschap als dat niet wederzijds is.”

Tweehonderd uur

Wat een vriendschap vervolgens verder brengt na dat eerste sprankje, is dat je vertrouwen opbouwt en dierbaar voor elkaar wordt, zegt Volker. Dat vraagt wel iets van beide vrienden, zegt Khaddari. “In ware vriendschappen moet je kwetsbaar durven zijn en de ander toelaten. Als je de ander op afstand houdt, kom je niet verder. Dat is prima bij sommige vriendschappen, maar voor ware vriendschap moet je iemand binnenlaten. En dat kost tijd.”

Tweehonderd uur, om precies te zijn. Tenminste, dat berekende communicatiewetenschapper Jeffrey Hall, van de universiteit van Kansas. Van bekende naar een informele vriend ben je zo’n vijftig uur verder, maar om een goede vriend van iemand te worden, heb je gemiddeld zo’n tweehonderd uur samen nodig. Nu zullen niet veel mensen die uren bijhouden, maar de moraal van het verhaal is dat een goede vriendschap vraagt om een flinke investering, van beide kanten.

Al geldt dat vooral voor wat Khaddari als ‘ware vriendschap’ beschrijft. “Wat voor mij echt een verademing was tijdens het schrijven van mijn boek, was dat ik ontdekte dat er verschillende soorten vrienden zijn”, zegt ze. “Een voorbeeld: ik hou heel erg van sporten, mijn allerbeste vriendin niet. Als ik haar in het weekend wilde zien, en ook wilde sporten, stelde ik voor om dat samen met haar te doen, maar dat wilde zij echt niet. Ik heb ook vrienden met wie ik wel kan gaan sporten, maar met sommigen van hen mis ik de diepgang die ik met haar heb. Maar dat hoeft dus ook niet, het is niet raar of erg als je met je sportvrienden geen diepe gesprekken hebt.”

Eigenlijk zijn vrienden op te delen in drie categorieën, zegt Khaddari. Functionele vrienden, bij hen is het fundament dat je ze op bepaalde plekken of bij bepaalde gelegenheden ziet, zoals buren of collega’s. Dan de vrienden met wie je vooral plezier hebt, zoals ‘kroegvrienden’ of ‘sportvrienden’. En dan is er nog ‘ware vriendschap’. Khaddari: “Je weet pas of je vrienden ware vrienden zijn als dat fundament wegvalt. Bij buren bijvoorbeeld wanneer je gaat verhuizen en je nog steeds contact houdt, of bij hardloopvrienden wanneer je stopt met je clubje.”

Tekst gaat verder onder de afbeelding.

Nieuwe liefde

En voor de duidelijkheid: het is niet erg als je vriendschappen verliest. Want je kunt nu eenmaal niet met iedereen vrienden zijn. Soms komt het gewoon doordat je leven anders loopt, zoals je nu misschien je beste vriendin van de basisschool eigenlijk niet meer spreekt terwijl er niets is voorgevallen. Het is gewoon verwaterd. Maar er kan ook iets gebeuren waardoor er frictie ontstaat.

“Er zijn een aantal cruciale momenten in iemands levensloop die vrienden uit elkaar kunnen drijven”, zegt Volker. “Bijvoorbeeld wanneer de een een kind krijgt en de ander niet. Dan gebeurt er zo veel in je leven, dat is voor de ander moeilijk te bevatten. Je dagstructuur verandert, je kunt niet meer zomaar afspreken of doorzakken, je komt op andere plekken. Dat eist iets van een vriendschap. Je moet goed bespreken met elkaar hoe je dat gaat doen. Wil je een vast moment in de week inlassen waarop je een kopje koffie drinkt? Hetzelfde geldt voor een nieuwe liefde of een scheiding. Je maakt iets mee wat een diepe betekenis heeft voor je leven, maar dat heeft die ander niet. Als je niet met elkaar bespreekt hoe je dat aanpakt, zijn dat de momenten waarop je uit elkaar kunt groeien.”

Tegelijkertijd kan het juist ook de andere kant op gaan. Khaddari: “Je vriendschap kan sterker worden als je elkaar meeneemt in zo’n verandering en er echt voor elkaar bent. Stel, je gaat met pensioen en je zag elkaar iedere donderdagmiddag na het werk. Dan moet je een nieuwe traditie verzinnen.”

“Als je er niet actief mee bezig bent, is er de kans dat de vriendschap wat versloft”, zegt Volker. “Ineens besef je dat je elkaar een half jaar niet gezien hebt. Dat hoeft niet erg te zijn”, benadrukt ze. “Een groot verschil tussen vrienden en partners is dat vrienden elkaar ook even kunnen loslaten om de vriendschap daarna weer aan te halen. Vriendschappen zijn niet zo exclusief als een partnerrelatie. Soms heb je focus op andere dingen, vrienden kunnen elkaar daar ook voor vergeven.”

Wat verwacht je van deze vriendschap?

In een vriendschap is het vooral van belang dat je je gezien voelt, zegt Volker. “Dat je elkaar zo vertrouwt dat je jezelf kunt geven zoals je bent, en je niet anders voor hoeft te doen.” Aandacht voor elkaar is dan belangrijk. “Kijk hoe die ander in z’n vel zit en vraag je af wat je voor de ander kunt doen. Zo kun je laten zien dat die persoon voor jou belangrijk is en dat je blij bent elkaar weer te zien. Daarnaast is ook openheid een belangrijk punt. In die zin lijkt vriendschap weer best op een liefdesrelatie. Het hoeft niet zo ingewikkeld te zijn.”

Uiteindelijk draait het erom wat beide personen van de vriendschap verwachten. “Het klinkt cliché, maar elke vriendschap is anders”, zegt Khaddari. “En anders dan bij een liefdes- of familierelatie, is er geen blauwdruk voor hoe je die in moet vullen. In een partnerrelatie weet je doorgaans wat er wordt verwacht: je bouwt samen iets op, koopt een huis, krijgt kinderen. In elk geval ga je daarover in gesprek. Bij vriendschap moet je dat vanuit het niets samen gaan vormgeven. Dus eigenlijk is het heel bijzonder dat we überhaupt vrienden hebben.”

Frictie in een vriendschap betekende voor Khaddari in het verleden paniek. “Maar ik heb geleerd dat ik om die frictie voor te zijn, bepaalde dingen expliciet moet uitspreken én moet vragen. Wat verwacht je van deze vriendschap? Dat klinkt als een grote, zware vraag, maar het is juist heel fijn. Stel, iemand zegt: ik wil jou minstens elke week zien. Ik krijg daar persoonlijk vlekken in mijn nek van, dus hoe ga je dan een middenweg vinden? Als je dat tackelt, kun je ervoor zorgen dat de vriendschap voor jullie werkt. En het levert vaak juist mooie gesprekken op.”

Vriendschap uitmaken

Khaddari maakte ooit een vriendschap ‘uit’. De verwachtingen waren zo verschillend, dat er frictie ontstond. Haar twee vrienden wilden haar vaker zien, maar zij had inmiddels een baan en haar leven was veranderd. Ondanks dat ze de vriendschap waardeerde, had ze nu andere behoeften. En dus antwoordde ze op een appje: ‘De druk van deze vriendschap wil ik niet. Heel veel liefs.’

“Dat zou ik nu nooit meer zo doen”, zegt ze direct. “Dat kan echt niet. Je kunt niet een appje sturen en zeggen: succes ermee. Dat is niet netjes. Je moet iemand op z’n minst uitnodigen voor een kop koffie. Ik maakte die fout omdat de emmer al maandenlang vol was gedruppeld van elke keer weer die frictie. Op een gegeven moment dacht ik: doei, hier heb ik geen zin in. Als ik dat eerder had aangekaart, had dat op een heel andere manier kunnen gaan.”

Maar het idee van een vriendschap uitmaken, daar staat ze nog steeds achter. “Als een vriendschap meer energie lekt dan het je oplevert – en de ander is niet ziek of iets dergelijks – kan het juist heel fijn zijn. Je hebt van elkaar gehouden en die mooie momenten blijven, net als wat je van elkaar geleerd hebt. Door een punt te zetten kun je weer doorgaan. Een vriendschap loslaten is een vorm van groeipijn. Soms moet je iemand loslaten om verder te kunnen. Iets laten doodbloeden of iemand ghosten, dat vind ik niet kunnen. Samen de deur sluiten kan ook gewoon fijn zijn, je kunt er zelfs op proosten tijdens een etentje. Maar als het in je achterhoofd blijft sluimeren, en het energie lekt, heb je er allebei niets aan.”

Volker is terughoudend met het beëindigen van een vriendschap. “We weten dat vriendschappen dynamisch zijn. Het kan zijn dat je bijna geen contact meer hebt met elkaar en ineens denk je: ik ga toch een keer bellen, kijken hoe het is. En dat kan zo leuk zijn dat het contact weer opbloeit. Maar als je definitief een punt achter de vriendschap zet, zal dat niet gebeuren.”

Wanneer het gaat om een vriendschap die heel belangrijk voor je was, en waarin iets is gebeurd waardoor duidelijk is dat de vriendschap definitief over is, kan het soms wel een goed idee zijn om dat uit te spreken. “Het is dan wel heel belangrijk om het bij jezelf te houden”, zegt ze. “Je kunt bijvoorbeeld zeggen: ik voel dat de ruimte voor ons er niet meer is, hoe het was is veranderd. Dat ligt natuurlijk ook heel gevoelig, het kan heel kwetsend zijn voor iemand als je dat zegt.

En daarom is het ook niet zo vreemd dat je na het beëindigen van een vriendschap ook rouw kunt voelen, vriendschapsverdriet. “Het heeft dezelfde symptomen als liefdesverdriet. Stress, weinig eetlust, somberheid, het gevoel dat je niet goed genoeg bent, twijfels over jezelf, onzekerheid in het aangaan van nieuwe vriendschappen”, somt Khaddari op. “Maar ik denk nog steeds dat wanneer je dit soort dingen van tevoren tackelt door je verwachtingen uit te spreken, en wanneer je duidelijk bent als je iets anders wilt en regelmatig incheckt bij elkaar, je relaxed door het leven kunt.”

Gezond en gelukkig

Iedereen heeft vrienden nodig. Uit onderzoek is gebleken dat vriendschappen een mens gelukkig maken. Volker: “Het draagt bij aan levensgeluk en gezondheid, dat is niet te overschatten . Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld duidelijk dat voor ouderen ver in de derde levensfase het heel belangrijk is om vrienden te hebben. Dat trekt je uit je stoel. Je gaat wandelen, boeken lezen. Dus het is niet alleen voor je fysieke, maar ook je mentale gezondheid heel goed.”

In het geval van vriendschap geldt zeker niet dat meer per se beter is. “De grootste gezondheidswinst, zowel fysiek als mentaal, zien we als iemand van nul naar één vriend gaat”, zegt Khaddari. “Dat geeft een explosieve groei aan geluksgevoelens. Naar twee ook wel iets, maar veel minder. Een ideaal aantal vrienden is er niet, maar onderzocht is wel dat het haalbaar is om ongeveer zes ‘ware’ vriendschappen te onderhouden. Al hebben sommigen genoeg aan één goede vriend.”

Naarmate je ouder wordt, kan het veel lastiger zijn om nieuwe vrienden te maken. Er ligt nog steeds een taboe op het uitspreken dat je vrienden zoekt, merkt Khaddari. “In de grote steden wonen veel mensen alleen, er is meer baat bij vriendschappen dan ooit. Maar het is niet cool om te zeggen dat je vrienden zoekt. Vriendengroepen worden nog steeds verheerlijkt, kijk naar series als Friends. Als je zegt dat je vrienden zoekt, zeggen mensen: hoezo, wat doe je verkeerd? Je bent toch knap, je gaat toch goed. Terwijl … soms is het gewoon pech.”

Een leuke manier om, wanneer je je studententijd voorbij bent, toch een poging te ondernemen nieuwe vriendschappen op te doen, is een second degree dinner, tipt Volker. “Je begint bij de vrienden die je al hebt. Je nodigt één of twee mensen uit die je dierbaar zijn, en vraagt hun een goede vriend mee te nemen die jij nog niet kent. De kans is groot dat jullie overeenkomsten hebben. Het is sowieso het recept voor een leuke avond, en de kans dat je een nieuwe vriend ontmoet.”

Tekst: Marinde van der Breggen
Beeld: Cracco Illustration