Dit is hoe je het va­kan­tie­ge­voel thuis vasthoudt

Opstaan zonder wekker, uitgebreid eten en de tijd om er spontaan op uit te gaan. Na een periode van hard werken is vrije tijd misschien wel het fijnste wat er is. Gelukkig hebben we in Nederland recht op vrije tijd, zodat we er even tussenuit kunnen knijpen. Dat doen we dan ook massaal en we hebben er veel geld voor over: we geven bij elkaar zo’n 15 miljard euro per jaar uit aan vakanties.

Vrij van verplichtingen

Nederlanders trekken pas sinds de jaren vijftig in grotere getale de wereld rond. Toch bestaat het concept ‘vakantie’ al langer dan dat: de gegoede Romeinen piepten er tweeduizend jaar geleden - ergens tussen het veroveren van rijken en het bouwen van viaducten door - al regelmatig tussenuit. Vacantia, het Latijnse woord waar vakantie van is afgeleid, betekent letterlijk: ‘vrij van verplichtingen’ of ‘lege plek’. De Romeinse keizer Marcus Aurelius ontpopte zich in zijn vrije tijd zelfs tot een ware poëet en schreef in zijn dagboek: ‘Nergens is er een idyllischer plekje, een vakantiehuis dat vrediger is dan je eigen geest, vooral als het zo is ingericht dat de kleinste blik naar binnen een gevoel van rust opwekt.’ Vakantie, of het gevoel vrij van verplichtingen te zijn, begint met rust in ons eigen hoofd. Goed punt, Marcus. Toch zijn wij wel heel erg blij met het minimum van twintig in de wet vastgelegde vakantiedagen per jaar, zodat we niet alleen in ons hoofd ontspanning hoeven te zoeken!

Het overgrote deel van de wereldbevolking heeft overigens geen idee wat vakantie is en de meeste mensen zouden al gelukkig zijn met een vrije zondag. Dat laat wel zien wat een kostbaar en bijzonder recht vakantie is.

Vakantie, of het gevoel vrij van verplichtingen te zijn, begint met rust in ons eigen hoofd.

Kunnen we - met dit in ons achterhoofd - duurzamer met onze vrije tijd omgaan en langer (na)genieten van vakantie? Het antwoord is: ja. Hoe? Door onszelf de kunst van het vakantievieren aan te leren!

Voorpret

“Langer van je vakantie genieten begint door vóór je vertrek de tijd te nemen om je op je vakantie te verheugen”, zegt arbeids- en organisatiepsycholoog Jessica de Bloom. Jessica weet alles wat er te weten valt over vakantie. Ze deed haar promotieonderzoek naar de effecten van vakantie op het welzijn van mensen en schreef hierover het boek De kunst van het vakantievieren. “Organiseer bijvoorbeeld een voorpretavond. Sommige mensen hebben weleens een groepsreis meegemaakt; meestal komt de groep dan al een keer samen voor vertrek. Zo’n avond zorgt ervoor dat de vakantie al heel tastbaar wordt. Je kunt dit natuurlijk ook als gezin, of als partners of vrienden doen. Samen een avond lang reisgidsen doorsnuffelen of op internet zoeken naar leuke activiteiten om daar te doen. Een praktisch bijeffect is dat dit je stimuleert om nog beter na te denken over wat je tijdens je vakantie wilt, en wat de verwachtingen van anderen zijn. Bonustip: serveer op die avond hapjes en drankjes uit het land waar je naartoe gaat. Succes gegarandeerd!”

Tijdens de vakantie

Ook tijdens de vakantie kun je slimmigheidjes inzetten om het vakantiegevoel langer te behouden. En dat zit ’m vooral in nieuwe ervaringen opdoen. Jessica: “Denk aan het proeven van lokale gerechten tijdens een kookworkshop, tot beren spotten in het wild. Door nieuwe ervaringen op te doen, word je meer geprikkeld dan op een vakantie die bestaat uit iedere dag naar het strand gaan. En je creëert levendige herinneringen, waar je langer van kunt genieten.”

Probeer tegelijk om torenhoge verwachtingen van je vakantie te temperen. “Vakantie is niet zaligmakend en bij te hoge verwachtingen komt ook veel druk vrij dat alles perfect moet zijn. Geheid verloopt niet alles zoals gepland, je komt in een enorme file terecht of wordt verrast door een regenbui tijdens een wandeling. Accepteer deze onverwachte wendingen als onderdeel van het avontuur en zoek naar manieren om er het beste van te maken”, zegt Jessica.

En last but not least: zorg voor een gedenkwaardige laatste vakantiedag. Jessica: “Onderzoeken tonen aan dat de laatste dag van je vakantie van cruciaal belang is voor hoe je uiteindelijk terugdenkt aan de hele ervaring. Dat heet de peak-end rule. Dat is een psychologisch effect waarbij mensen een ervaring grotendeels beoordelen op basis van hoe ze zich voelden op het hoogtepunt (d.w.z. het meest intense punt) en aan het einde, in plaats van op basis van de totale som of het gemiddelde van elk moment van de ervaring.”

Savoring

Het kan gebeuren dat je een prima vakantie hebt, maar dat het voelt alsof er nog een schakeltje ontbreekt: het vermogen om te genieten. De savoring-theorie kan je dan misschien wat inzicht geven. Savoring is het gebruik van gedachten en acties om de intensiteit, duur en waardering van positieve ervaringen en emoties te vergroten. Het is een onderwerp dat veel wordt bestudeerd in het domein van de positieve psychologie, en ook Jessica schrijft erover in haar onderzoeken.

Het gaat erom dat je de kleine positieve dingen leert waarnemen.

Savoring is het principe om zorg te dragen voor en het je bewust worden en versterken van positieve ervaringen in het leven. Jessica: “Dit vermogen is voor een deel aangeboren, maar volgens onderzoekers kunnen mensen ook leren om bewuster te genieten. Om dat te bewijzen, deelden onderzoekers studenten in drie groepen in. Elke groep moest een korte wandeling maken. De neutrale groep kreeg alleen de instructie om een half uur te wandelen. De negatieve groep kreeg de instructie om tijdens de wandeling vooral op negatieve dingen te letten, en erover na te denken wat het zo vervelend maakte. De positieve groep kreeg de opdracht om zo veel mogelijk positieve dingen op te merken en na te denken wat deze dingen zo leuk maakt. Je raadt het al: de studenten uit de positieve groep voelden zich na afloop gelukkiger dan aan het begin van het onderzoek - en gelukkiger dan de andere groepen.”

Hoe breng je dit zelf in praktijk? Jessica: “Het gaat erom dat je de kleine positieve dingen leert waarnemen, iets wat je in het dagelijks leven ook kunt doen. De sleutel tot een leuke vakantie waar je lang van kunt genieten is: voorpret beleven, tijdens de vakantie genieten en na afloop op een positieve manier terugdenken en daar plezier aan beleven.”

Wat maakte mij zo gelukkig?

Een andere manier om lekker te savoren, is door jezelf na afloop van de vakantie de vraag te stellen: wat maakte mij tijdens de vakantie nou zo gelukkig? Aan welke activiteiten beleefde ik het meeste plezier? Gezelschapsspelletjes, een glaasje wijn, een kampvuurtje? Veel contact met nieuwe mensen? Meer beweging dan normaal? Langdurig knuffelen met m’n partner voor het opstaan? Koffie op bed? Jessica: “Wat weerhoudt je ervan om deze activiteiten thuis te doen? Plan een beeldschermvrije avond in, pak een hobby op, ontmoet nieuwe mensen. Doe in het weekend ook af en toe alsof het vakantie is en plan niks in. Nee, geen rotkarweitjes oppakken, maar ga lekker naar het strand en sluit de dag af met een BBQ in de tuin.”

En smeer je ook in de herfst nog eens in met zonnebrandcrème of gebruik die shampoo die je op vakantie hebt gekocht. Wat er dan kan ontstaan, heet ook wel het Proust-effect. Dat is het fenomeen dat geuren bepaalde herinneringen en zelfs bijbehorende emoties oproepen. Het effect wordt ‘Proust’ genoemd vanwege het bekende verhaal van de Franse schrijver Marcel Proust over hoe de sterke geur bij het eten van een madeleine-cakeje gedoopt in bloesemthee, hem onverwachts terugbrengt naar zijn jeugdherinneringen bij zijn tante Leonie.

Tekst gaat verder onder het kader.

Fade-out effect

Hoewel we herinneringen lang kunnen koesteren, beklijft het echte vakantiegevoel van rust, vrijheid en diepe ontspanning gemiddeld maar twee tot vier weken. Onderzoekers noemen dit het fade-out effect: omdat je eenmaal thuis weer in je oude leef- en werkomgeving zit, zijn binnen maximaal vier weken ook alle gevoelens die bij je vertrouwde omgeving horen weer terug. Inclusief de stressfactoren.

Patronen doorbreken

Dat vraagt van ons om ons leven na de vakantie een beetje anders in te richten. We raken al snel weer in die stress of sleur omdat we exact hetzelfde patroon volgen als voor de vakantie, zegt Jessica. Moet die vrije zaterdag bijvoorbeeld altijd de dag zijn waarop je de rotklusjes oppakt? Of kan het ook anders?

Gelukkig biedt vakantie volgens onderzoeken bij uitstek hét moment om vastgeroeste patronen los te laten. Je hebt de sleur namelijk al doorbroken. Vakantie biedt ook de kans om vanaf een afstandje naar je leven te kijken en om je bewust te worden van de dingen die goed gaan en de dingen die je niet helemaal lekker zitten. Dat kan te maken hebben met de functie op je werk, een bepaalde vriendschap, maar het kunnen ook bepaalde patronen zijn in je leven, zoals die permanent overvolle agenda en het gebrek aan tijd voor spontane acties.

Experimenteel leven

De Australische cultuurhistoricus en filosoof Roman Krznaric schrijft in zijn boek Carpe Diem dat de mens het nodig heeft om af en toe plannen en routines in de steek te laten en een meer experimentele levenswijze te omarmen.

En met experimenteel leven bedoelt de filosoof onder andere: meer ruimte voor nieuwe ervaringen en meer spontaniteit – waar je op vakantie vaak volop de ruimte voor hebt. Maar hoe doe je dat ook na je vakantie, met je volgeplande agenda? Romans oplossing voor een gezonde dosis spontaniteit in onze volgeplande levens lijkt tegenstrijdig: ‘Pak je agenda en plan tijd in voor spontaan leven’, schrijft hij. ‘Houd bijvoorbeeld elke zondagmiddag van twee tot zes vrij en doe op dat moment iets waarmee je afwijkt van je gebruikelijke routine. In een wereld van eindeloze verplichtingen is zo’n kunstmatige ingreep helaas nodig.’

Pak je agenda en plan tijd in voor spontaan leven.

Microavonturen

Jessica de Bloom voelt wel wat voor het idee van de filosoof: “Ik moet daarbij denken aan het concept van microavonturen. Tijdens de pandemie konden we nauwelijks reizen en daardoor dachten sommige mensen na over welke avonturen ze konden beleven in hun eigen omgeving. Dan trokken ze bijvoorbeeld naar hun lievelingsplek in de natuur en bleven daar 24 uur, namen een hangmat mee en sliepen onder de open hemel. Of als ze bij een rivier woonden, dan liepen ze zo ver mogelijk stroomopwaarts om te zien waar die eigenlijk ontspringt. Of ze pakten de tram of bus en reden de lijn helemaal uit. Om vanaf daar weer terug naar huis te lopen en te kijken naar wat ze onderweg tegenkwamen.” Allemaal kleine dingen die weinig hoeven te kosten, maar vooral tijd en een beetje avontuur vragen, vervolgt Jessica. “Het leuke is dat het geen speciale uitrusting vereist of dagenlange voorbereiding, maar gewoon spontaan kan gebeuren. Hier hoef je dus geen drie weken vakantie voor op te nemen, je kunt gewoon een zaterdagje vrijhouden om het avontuur op te zoeken.”

De kunst van het vakantievieren

Als we de kunst van vakantievieren herdefiniëren als het vermogen om positieve ervaringen, ontspanning, verbondenheid en spontaniteit te vinden in het dagelijks leven en in onze eigen omgeving, dan opent zich een wereld van mogelijkheden om langer en bewuster te genieten van vrije tijd. Wat Jessica vertelt over microavonturen biedt een waardevolle les: het vermogen te genieten van onze vrije tijd is niet gebonden aan verre bestemmingen of lange periodes van vrije tijd. Misschien draait het vooral om de bereidheid om het alledaagse te overstijgen en onze omgeving weer met een nieuwsgierig oog te bekijken.

Meer luisteren?

In De Ongelooflijke Podcast #177 gaan David Boogerd en Stefan Paas in gesprek met Roderick Nieuwenhuis over zijn boek Een simpel leven, waarin hij schrijft over de hunkering van mensen naar eenvoud en authenticiteit.

• De Ongelooflijke Podcast

  De Ongelooflijke Podcast

Bronnen: OpenUp.nl, Historia.nl, Jessica de Bloom, De kunst van het vakantievieren, promotieonderzoek Jessica de Bloom.

Tekst: Heleen Bastiaanse
Beeld: Shutterstock