Zo maak je schoon schip in je leven: ‘Wat houdt me nu precies tegen?’

Of het nu om ontspullen gaat, om gewoontes of om relaties: schoon schip maken begint met bewustwording. Opeens of geleidelijk daagt het inzicht: nu moet de bezem erdoor! Er is een teveel aan spullen, aan taken, aan onverwerkt verdriet. En dat leidt tot gebrek aan ruimte, vrijheid en levensvreugde.

“Zodra je je realiseert: ‘wat ik nu probeer vast te houden, is niet goed voor mij’, weet je dat je keuzes moet maken”, zegt psycholoog Mieke de Boer-Sonnenschein. “En dat gaat vaak gepaard met dubbele gevoelens. Misschien wilde je al eerder dingen veranderen, maar lukte het niet. Het vasthouden van het oude, vertrouwde leverde nog te veel op. Hoefde je zo een bepaalde pijn niet te voelen? Of was het angst dat je niet zonder zou kunnen?

Er kunnen veel vragen en twijfels opkomen: houd ik me staande als ik dit loslaat? Krijg ik geen spijt? Ga ik me niet schuldig voelen?

Je kunt dan puur cognitief redeneren: dit brengt me niet verder, dus ik laat het los. En sommige mensen zijn inderdaad zo rationeel dat ze dat kunnen: loslaten, huppakee! Maar meestal vergt schoon schip maken dat je afdaalt naar je gevoel en kijkt: wat houdt me nu precies tegen?”

Bagage of ballast?

Theoloog Alexander Veerman beaamt dat: “Wie schoon schip maakt, kijkt zowel achterom als naar het nu. Je kijkt in het nu naar wat geweest is, en je stelt jezelf de vraag: wat wil ik meenemen en waarvan moet ik afscheid nemen? Op het niveau van ont-spullen denk ik automatisch aan de quote: ‘Mensen zijn om van te houden, spullen zijn om te gebruiken. En het gaat mis als we het andersom doen.’ Maar ja, aan veel spullen zit een verhaal vast. Ze herinneren je aan opa, oma, vader of moeder, of aan situaties die allang niet meer bestaan. Ze vertellen iets over jouw levensverhaal. En dan moet je ze aandachtig bekijken: wat hoort bij bagage en wat bij ballast?”

Dat klinkt als de beroemde kreet van opruimgoeroe Marie Kondo: ‘Does it spark joy?’ Word je blij van bepaalde spullen − of juist niet?

Veerman: “Soms vertelt een voorwerp wel een onderdeel van je levensverhaal, maar geen mooi onderdeel. Toch wil je het nog even bewaren om met dat onderdeel in het reine te komen. Maar het kan ook symbolische waarde hebben om dingen weg te doen. Je kreeg bijvoorbeeld ooit koffiekopjes cadeau van iemand die jou pijn heeft gedaan. En je dacht altijd: dat zijn dure kopjes, die moet ik bewaren. Maar op een gegeven moment zeg je toch: ‘Nee. En ik breng ze ook niet naar de kringloop. Ik gooi ze kapot, omdat ik af wil rekenen met het gevoel dat die persoon mij altijd gaf.’ Ook dan maak je schoon schip; zo verwerk je een stukje verleden.”

Schoon schip in relaties

Het beeld van bagage en ballast komt ook terug bij relaties: familie, vrienden, partners. “Zodra een relatie voelt als ballast, moet je misschien afscheid nemen. Of misschien is het daar nog te vroeg voor, maar moet je er hard aan werken om bínnen die relatie schoon schip te maken en van koers te veranderen.”

Dan rijst de vraag: hoe weet je wanneer het tijd is om je koers te verleggen? Volgens Mieke de Boer kan dat op diverse manieren. “Soms zegt je lichaam het. Je merkt bijvoorbeeld dat je in de omgang met iemand steeds weer uitgeput of gespannen raakt, of hoofdpijn krijgt. Maar het kan ook zijn dat je telkens opnieuw met iemand in dezelfde nare situatie belandt. Of dat diegene jou vraagt om dingen te doen die niet passen bij je eigen normen. Ik zeg niet dat je dan per se met zo iemand moet breken, maar het is wel een reden om die relatie nader te onderzoeken.”

Soms raakt een relatie verziekt door toxische invloeden. Bijvoorbeeld een stel van wie de een verslaafd is aan alcohol of drugs, en de ander eindeloos liefhebbend en meegaand daarmee omgaat. Of denk aan de gestreste carrièretijger die zegt te moeten overwerken, maar eigenlijk in de kroeg zit of ergens een cokelijntje snuift. En thuis zit de partner die dat allang doorheeft en zwijgend alles met de mantel der liefde bedekt, bang om deze relatie te verliezen. “En steeds maar weer met open armen staat te wachten …”, schetst Mieke de Boer. “Wat heel mooi is, en tegelijk niet helpend.”

Nog een voorbeeld: de vrouw die door haar man ogenschijnlijk op handen wordt gedragen, maar zich niet echt gezien voelt binnen hun relatie. Misschien neemt ze ’s avonds een paar wijntjes om te kunnen slapen, hoewel ze beseft dat dit dicht bij verslaving komt. Of ze zoekt het in materiële zaken: wéér de woning restylen, wéér nieuwe kleren aanschaffen – alles om dat gevoel van eenzaamheid te dempen.

Wanneer een relatie – met een partner, familielid of vriend – zo destructief wordt dat je mentale en/of lichamelijke gezondheid eronder lijdt, zit er niets anders op dan afstand te nemen. Ook al vraagt dat om een radicale breuk. “En ik denk dat je daarbij hulp van anderen nodig hebt”, zegt Mieke de Boer. “Dat je moet luisteren naar mensen die jou goed kennen, en van wie je weet dat ze het beste met je voorhebben. Die kijken vaak scherper dan jijzelf, want zij zitten niet in die complexe dynamiek die jou vasthoudt. Misschien zeggen ze: ‘Is die persoon wel geschikt voor jou?’ of: ‘Hé, ik hoor je telkens over hetzelfde probleem vertellen; waarom doe je er niks aan?’, of ronduit: ‘Je kunt beter stoppen.’ Als al je vrienden zoiets zeggen, moet je actie ondernemen.”

Tekst gaat hieronder verder.

• ‘Als je bijna stikt in je boosheid is de gave van vergeving zo’n krachtig middel’

  Klik hier

Maak schoon schip met je ideeën

Niet alleen in relaties is het soms nodig schoon schip te maken – ook je eigen overtuigingen kunnen af en toe een opruimbeurt gebruiken. “In je opvoeding krijg je heel veel mee. Ellendig genoeg weten we dat daar meestal ballast bij zit. Als de lessen uit je jeugd slechte lessen blijken, zoals: ‘Je moet harder werken’ of ‘Jij bent niet goed genoeg’, of als je behandeld werd als een gebruiksvoorwerp, dan is dat ballast”, vertelt Veerman. “Dat kun je wel een tijd meezeulen, maar het gaat je niet helpen, en uiteindelijk zul je erdoor uit balans raken. Het deel van je opvoeding dat nuttige bagage blijkt, heeft meestal te maken met wijsheid. Je hebt thuis bijvoorbeeld geleerd dat je geliefd bent, of dat het de moeite waard is om naar elkaar te luisteren.

Veel christelijke ouders willen daarnaast ook graag een geloofsovertuiging meegeven. En die kan een ballast vormen, maar kan ook − al is het maar gedeeltelijk − bagage worden waaruit je toch weer tools haalt voor het leven nu. Alleen voelt het ballastgedeelte van die overtuiging vaak zó vertrouwd, dat je meent dat je dit nog steeds nodig hebt.” Daarom is het goed ook de overtuigingen die je van huis uit hebt meegekregen eens onder de loep te nemen. En de Bijbel zou daarbij kunnen helpen (zie kader). Kortom: er is niks mis mee om af en toe de bezem erdoor te halen. Niet alleen door je huis en spullen, maar ook door je eigen opvattingen.

Tekst: Margaretha Coornstra
Beeld: Cracco Illustration