Zit je in de overgang én werk je in de zorg? Dit is waarom dat zo lastig is

“Rond mijn 50e stopte ik met de pil. Die had ik mijn hele vruchtbare leven geslikt. Ineens kreeg ik ontzettende spierpijn wanneer ik sliep. Zo erg dat ik er wakker van werd en me niet eens normaal kon omdraaien. Ook kreeg ik opvliegers en moest ik ’s nachts zweten. Ik werd onzeker, was veel aan het huilen en vaak chagrijnig. Zelfs wat depressief. Uiteindelijk werd het zo erg dat ik met een burn-out thuis kwam te zitten.”

Ik werd onzeker, was veel aan het huilen en vaak chagrijnig.

Aan het woord is Esther Geel (60). Ze werkte meer dan 35 jaar als verpleegkundige op de afdeling Verloskunde, maar is inmiddels overgangsconsulent in haar eigen praktijk en in het Maasstad Ziekenhuis in Rotterdam. “Na mijn eigen ervaring met de overgang dacht ik: ik kan toch niet de enige zijn die hier zo’n last van heeft. Daarop ben ik de opleiding tot overgangsconsulent gaan doen.”

Symptomen van de overgang

Wat is de overgang nou precies? De overgang is de periode rondom je laatste ongesteldheid. Bij vrouwen begint dat meestal tussen de 40 en 60 jaar. In die jaren verandert je lichaam van vruchtbaar naar niet meer vruchtbaar. De overgang is niet hetzelfde als de menopauze, vertelt Esther Geel. “De menopauze is eigenlijk maar één dag: het moment van je allerlaatste menstruatie. Een jaar na de menopauze zit je in de postmenopauze, daarvoor in de perimenopauze. De overgang overlapt die fases.”

De overgang kan gepaard gaan met tal van klachten. Esther: “Denk aan stemmingswisselingen, opvliegers, sombere gevoelens, slaapproblemen, spierklachten, huidproblemen, haaruitval – je kunt het zo gek niet bedenken.”

Daarnaast wordt de menstruatie steeds onregelmatiger. “Mensen die geen anticonceptie gebruiken merken duidelijke veranderingen in hun menstruatie, in bijvoorbeeld de lengte van hun cyclus of de hoeveelheid bloedverlies. Veel vrouwen hebben dat nog niet in de gaten, vooral niet als ze de pil slikken. Daarna lopen de menstruaties steeds meer uit elkaar en sla je zomaar een maand of zelfs een halfjaar over. En dan is het ineens klaar met je menstruatie. Maar dat wil niet zeggen dat je dan ook geen klachten meer hebt, dat kan echt nog wel een aantal jaar duren.”

Reuma, burn-out of de overgang?

Volgens Esther verwarren veel mensen overgangsklachten met andere aandoeningen. “Vrouwen denken bijvoorbeeld dat ze reuma hebben, wanneer ze last hebben van hun gewrichten. Maar dat is een bekende overgangsklacht.” Ook zijn burn-outklachten en overgangsklachten sterk vergelijkbaar. “Maar de overgang kan ook een oorzaak zijn van een burn-out”, verduidelijkt Esther. “Daarvoor kon je alle ballen hooghouden, maar door de hormoondaling stort dat in. Dat haalt de bodem onder je zelfvertrouwen en functioneren vandaan en dat maakt je extra kwetsbaar voor stress. De klachten kunnen zo erg worden dat mensen tijdelijk moeten stoppen met werken.”

Voor de overgang kon je alle ballen hooghouden, maar door de hormoondaling stort dat in.

Werken in combinatie met de overgang

In Nederland zijn naar schatting ruim een miljoen vrouwen die werken én in de overgang zitten. Dat heeft grote impact op hun werk. Vrouwen tussen 45 tot 55 jaar melden zich vaker en voor langere tijd ziek dan mannen. Bovendien blijkt uit eerdergenoemd RIVM-onderzoek dat overgangsklachten voor meer dan een derde van de vrouwen invloed hebben op hun functioneren op werk.

Vrouwen die veel last hebben van overgangsklachten melden zich twee keer zo vaak ziek en voelen zich minder productief dan vrouwen die weinig of geen klachten ervaren. Ze geven ook aan dat ze lichamelijk en geestelijk minder goed in staat zijn om hun werk te doen, dat ze meer hersteltijd nodig hebben na een werkdag en vaker ontevreden zijn over hun werk.

Hoe zit dat in de zorg?

In de grootste bedrijfstak in Nederland – de zorg – is maar liefst acht op de tien werknemersvrouw. Voor veel zorgprofessionals is de overgang ook op werk merkbaar. Zeven op de tien ervaren lichamelijke of geestelijke klachten, en bij acht op de tien beïnvloeden die hun werk. Dat komt naar voren in een peiling van NU’91, de beroepsorganisatie voor zorgprofessionals.

Het kan van levensbelang zijn dat je de juiste medicijnen geeft of snel reageert als iemand valt.

Bij de vraag waar ze precies last van hebben op werk volgt een lange lijst: van verminderde concentraties, depressie, stress, onzekerheid en vergeetachtigheid tot pijnlijke spieren, opvliegers, futloosheid, duizeligheid en hoofdpijn. Sommige vrouwen geven aan dat ze meer fouten maken, minder goed kunnen schakelen in acute situaties en minder belastbaar zijn.

Ook overgangsconsulent Esther Geels herkent dat. “Ik hoor vaak dat mensen vermoeid en minder scherp zijn op werk. En dat terwijl het mensenwerk is: het kan van levensbelang zijn dat je de juiste medicijnen geeft, dat je snel kunt reageren als iemand valt en dat je inspeelt op iemands situatie. Maar ook pijnklachten in spieren en gewrichten komen veel voor, waardoor ze bepaalde lichamelijke acties niet meer uit kunnen voeren. Denk aan mensen tillen of draaien, sjouwen met zware bedden of karren en veel bukken, staan en lopen.

Voor veel vrouwen in de overgang zijn onregelmatige diensten een groot struikelblok.

Nachtdienst, weinig pauze en dikke kleding

Daarnaast kent de zorg nog andere uitdagingen. “Voor veel vrouwen in de overgang zijn onregelmatige diensten een groot struikelblok”, vertelt Esther. “Pas op je 57e mag je uit de nachtdiensten. Het hoort bij je werk, tenzij je een verklaring hebt van de bedrijfsarts. Heel veel vrouwen in de overgang slapen slecht. Als je dan ook nog eens onregelmatig werkt, wordt dat zeker niet beter.”

Volgens Esther is ook pauze nemen een knelpunt in de zorg. “Veel mensen kunnen niet op tijd pauze nemen. Ze werken meestal door, proppen even snel een boterham naar binnen en dan gaat de bel alweer. Zo blijven ze doorrennen.”

Verder werken veel zorgmedewerkers in dikke kleding. “Dan sta je bijvoorbeeld voor een operatie helemaal ingepakt in een beschermende jas, muts en mondkapje en krijg je een opvlieger.”

Minder werken of ziekmelden

Je werk een keer of zelfs permanent aanpassen door overgangsklachten? Dat doet ruim vier op de tien vrouwen in de overgang. De meeste geven aan dat ze geen onregelmatige diensten en/of nachtdiensten meer draaien, minder werken, op een lager tempo werken, meer pauzes nemen, minder fysiek werk en tijdelijk stoppen met werken.

Medewerkers in de zorg voelen zich heel verantwoordelijk voor elkaar.

Bijna 27 procent van de vrouwen heeft zich weleens ziek moeten melden door overgangsklachten. Nog eens 38 procent wilde dat eigenlijk ook, maar voelde daar geen ruimte voor vanwege werkdruk of schaamte. Dat ziet Esther Geel ook terug. “Medewerkers in de zorg voelen zich heel verantwoordelijk voor elkaar. Vaak zijn de teams in ziekenhuizen en verpleeghuizen klein. Als je met z’n drieën twaalf demente bejaarden uit bed moet halen, in de kleren moet krijgen en eten moet geven, dan kun je eigenlijk niet ziek zijn. Met een beetje mazzel komt er iemand helpen, maar dat is vaak niet zo, dus dan moeten je collega’s harder lopen.”