Uitgeput de overgang in: ‘We gaan in onze maatschappij massaal over onze grenzen’

Het taboe op de overgang lijkt doorbroken: er is veel aandacht voor deze fase, ook vanuit werkgevers. Dat heeft onder meer te maken met de grote hoeveelheid werkende vrouwen in de leeftijd van veertig tot zestig jaar: bijna twee miljoen volgens het CBS. Er is inmiddels aandacht voor de impact op de vrouwen zelf – tachtig procent van de vrouwen ervaart overgangsklachten – en ook voor het economisch perspectief: de kosten voor bedrijven die onder meer uitval en verzuim met zich meebrengen.

Toch worden er nog weinig stappen ondernomen richting preventie van ernstige klachten, terwijl dat wel noodzakelijk is: een Amsterdamse huisarts waarschuwt voor de trend dat veel vrouwen van in de dertig en veertig oververmoeid uit de tropenjaren van kleine kinderen in combinatie met werk komen. En vervolgens gaan ze uitgeput richting de overgang.

Presteren is de norm

“Veel vrouwen stellen dat de overgang je uitgeput maakt”, zegt arts Arbeid en Gezondheid Irma Kluijt. “Die kans is er zeker, maar als je vóór die tijd al vermoeid en gestrest bent, vergroot je dat risico natuurlijk.” Kluijt is zelfstandig arts en beleidsadviseur en herkent het beeld van jonge vrouwen die uitgeput richting de overgang gaan. “Sterker nog; jonge, ambitieuze vrouwen willen hun loopbaan en gezin zo goed plannen en inrichten, dat ze soms al burn-out zijn voor hun eerste bevalling.”

Kluijt zegt zelf en bij naasten mee te maken “hoe we in onze maatschappij massaal over onze grenzen heen gaan”. “Presteren is de norm. We gaan keihard met elkaar om. En met onszelf.” Dat geldt voor zowel mannen en vrouwen, zegt Kluijt. “Met het verschil dat bij vrouwen en meisjes de nadruk heel zwaar ligt op presteren en voor jezelf kunnen zorgen.” Ze refereert aan de overheidscampagne in de jaren tachtig: ‘Een slimme meid is op haar toekomst voorbereid’. “Sindsdien is er geen sprankje speelsheid meer voor meisjes: alles moet serieus zijn en gericht op je toekomst. Je moet voor jezelf kunnen zorgen. Dat vinden wij vrouwen zelf ook.” Tegelijkertijd zorgen vrouwen economisch gezien vaak slecht voor zichzelf. Zo zijn bij een relatiebreuk vrouwen volgens Kluijt over het algemeen het kwetsbaarst: of het nu een scheiding of overlijden is, de bijstand ligt om de hoek.

Wat ook niet helpt, is dat vrouwen “maar moeilijk los kunnen laten”. “Neem de taakverdeling tussen mannen en vrouwen met kinderen. Die is in de loop van de tijd iets beter geworden. Maar wat ik vaak zie is dat mannen het niet zo belangrijk vinden dat een kind met een rode en blauwe sok naar school gaat, en vrouwen wel. Die blijven daar bovenop zitten. Ze willen al die taken heel erg goed blijven doen.”

• Jeany negeerde haar overgangsklachten: ‘Ik ben niet gewend over dit soort dingen te praten’

  Doorgaan en doen alsof er niets aan de hand is. Jeany Wijngaarde (53) had jarenlang last van overgangsklachten voordat ze aan de bel durfde te trekken.

  Klik hier

Fysieke, emotionele en mentale verandering

Ook Alette Mulder en Marieke Verhagen, trainers op het gebied van vitaliteit bij HR-dienstverlener Projob, herkennen het beeld van vrouwen die oververmoeid de overgang ingaan. In de workshops die zij geven over onder meer de overgang, zien ze vrouwen die door hun manier van leven “structureel aan hun taks zitten”. En dan moet die overgang nog komen. “Het is een groep vrouwen die vaak heel loyaal, plichtsgetrouw en perfectionistisch is”, zegt Verhagen. “Die zie je totaal oververmoeid de peri-menopauze, de periode rond de menopauze, in gaan.”

“Deze vrouwen gaan dus eigenlijk al heel instabiel die periode in waarin hormonen gaan veranderen”, stelt Mulder, die ook hormoonspecialist is. “Hormonaal gebeurt er van alles. Je progesteron neemt bijvoorbeeld langzaam af en de oestrogenen schommelen.” Naast die hormonale veranderingen zie je tijdens de overgang vaak ook “onbewust opgebouwde stress tot uiting komen”, zegt Verhagen. “Het gaat om stress uit overlevingsmechanismen die je in de loop van je leven hebt opgebouwd en die in je lijf zijn gaan zitten. Door de hormonale schommelingen van de overgang, wordt je lijf minder weerbaar. Op dat moment kan die stress zich dan ook uiten.”

Je lichaam gaat echt in transitie, zegt Verhagen. “Dat heeft invloed op alles. Niet alleen fysiek, maar ook emotioneel en mentaal gebeurt er van alles. Dat is wat de fase van de overgang zo uitdagend maakt.” Die periode van het leven valt namelijk vaak samen met puberende of uit huis gaande kinderen. Maar ook met mantelzorg voor (schoon)ouders. “Het zijn veel ballen tegelijk om in de lucht te houden.”

Dat proces gestrest en vermoeid ingaan, kan overgangsklachten verergeren, stelt Mulder. “De hormonale schommelingen beïnvloeden je slaap, maar ook je stemming. Als je lichaam overbelast is door vermoeidheid en stress, heeft het niet de veerkracht om daar goed mee om te gaan. Dat kan weer leiden tot meer langdurige en intensere klachten. Zo ontstaat een vicieuze cirkel die je naar beneden trekt.”

• Overgang en tropisch weer: hoe pak je dat aan? Eva-volgers geven advies

De overgang en werk

Ook in werkcontext maakt dat je kwetsbaar, stelt arts Irma Kluijt. “Ruim een op de drie werkende vrouwen in de overgang geeft aan dat zij door hun klachten hun werk minder goed kunnen doen, blijkt uit onderzoek van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid. Veelvoorkomende klachten zijn opvliegers en nachtelijk zweten. Maar ook slaapstoornissen en spier- en gewrichtspijn.”

Om vrouwen in of richting de overgang beter voor zichzelf te laten zorgen is kennis en bewustwording nodig, zeggen de drie experts. Meer voorlichting, zoals gynaecoloog Marije Geukes aanbeveelt in haar promotieonderzoek naar de impact van overgangsklachten op werkprestaties, is volgens arts Arbeid en Gezondheid Kluijt niet genoeg. “Directies van bedrijven moeten zich gaan realiseren wat een enorm kapitaalverlies hieronder zit. Het is veel groter dan ziekteverzuim. Het gaat ook om zaken als talentverlies en minder werkplezier.”

Kluijt vindt ook dat we het onderwerp breder moeten trekken dan de overgang. “Het gaat om man-vrouwverschillen op de werkvloer. Die is helemaal ingericht op mannen. Denk aan de temperatuur en ergonomie, zoals de grootte en zwaarte van apparaten. Dat is onder meer zo in de chirurgie, maar het speelt in allerlei beroepsgroepen.”

Wat kun je zelf doen?

Gezond de overgang in vraagt allereerst kennis, stelt hormoon- en vitaliteitsspecialist Mulder. Te beginnen bij de vrouwen zelf. “Weet wat er hormonaal gebeurt. De overgang start niet opeens. Rond je 35e beginnen de schommelingen. Eerste signalen kunnen zijn dat je menstruatie verandert.” Zorg ook dat je weet wat zaken zijn waar jij energie op verliest, zegt Mulder. “Je hebt zelfkennis nodig en het vermogen om te reflecteren.”

Ook op het gebied van leefstijl zijn er “verschillende knoppen waaraan je kunt draaien”. “Denk aan voeding, reductie van stress, bewegen, krachttraining en eventueel hormoontherapie. Uitschieters in je bloedsuikerspiegel bijvoorbeeld hebben effect op al je hormonen. En krachttraining is belangrijk omdat spieren ervoor zorgen dat je minder gevoelig bent voor schommelingen in je bloedsuiker.”

Elke vrouw is uniek en ervaart de overgang anders, benadrukt Verhagen. “Kijk daarom vooral ook goed naar de samenhang tussen fysieke en mentale klachten. Je kunt je leefstijl helemaal perfect op orde hebben, maar als je onbewust veel stress hebt, sta je dus eigenlijk continu in een overlevingsstand. Daar veranderen gezond eten en veel bewegen niets aan.”

Naast alle klachten brengt de overgang ook veranderingen die vrouwen als positief kunnen ervaren. Neem het stoppen van je menstruatie. “Niet meer rekening hoeven houden met de maandelijkse sores kan ook vrijheid geven”, zegt Verhagen. Vaak blijkt de overgang een nieuw ijkpunt om zowel mentaal als fysiek te kijken wat bij je past. “Leuk weetje is dat tijdens de overgang het zorghormoon afneemt. Vrouwen gaan meer voor zichzelf staan. Opeens is er dan aandacht voor dingen die ze altijd hebben uitgesteld. Of ze maken een carrièreswitch. De overgang is letterlijk een overgang naar een andere – misschien wel bewustere – manier van leven.”

Tekst: Ellen Nap
Foto’s: Shutterstock