De prijs van haast: ‘Als we gestrest zijn, kunnen we nauwelijks een echt gesprek voeren’

Het lastigste moment in ons gezin zijn de ochtenden. Ik wil namelijk exact om 8.00 uur vertrekken om onze zoon naar school te brengen. Echt, ik ben nerveus als het een minuut eerder of later wordt. Rond 8.10 uur begint in onze buurt namelijk een hausse aan fatbikes, die ons al meerdere keren hebben aangereden. Als we op tijd vertrekken, zijn we ze net voor. Maar als we eerder vertrekken, staan we voor een dichte schooldeur.

Geloof me, ik werk eraan. Want dit stomme gestress van me heeft al eens tot een huilbui van mijn zoon geleid. Precies het omgekeerde van wat ik wil als ouder. Ik kan hem ook wel op de fiets of zelfs met de auto brengen, maar ik wil juist met hem wandelen om even rustig contact te maken. En dan verknal ik het door zo te drammen. En gewoonlijk kan ik ook prima relativeren. Maar, nou ja, op schooldagen precies om 7.59 uur dus heel eventjes heel erg niet… ‘Heb je nou nóg niet je haren gekamd? En moet je ook je tanden nog poetsen? En waarom is je tas niet ingepakt? Aaah!’

Haast en liefde zijn geen vrienden. De grootste botsingen die ik met mijn lief heb gehad, waren onderweg naar onze vakantiebestemming: we waren laat en konden de weg niet vinden. En vervolgens moesten we de tent opzetten in de regen… Contact maken heeft tijd nodig, ook als je elkaar al jaren kent. Daar ben ik door schade en schande intussen wel achter. Je kunt niet vlug-vlug-vlug elkaar begrijpen. Efficiënt liefhebben bestaat niet. De enige manier om werkelijk contact te maken is onthaasten.

Nep-astma-aanval

Tijdens een van de bekendste onderzoeken over liefde moesten theologiestudenten een preek voorbereiden over de barmhartige Samaritaan. In dat Bijbelverhaal helpt een toevallige voorbijganger een onbekende man die zwaargewond aan de kant van de weg ligt. Het onderzoek ging alleen niet over die preek, maar over wat er gebeurde op de route naar het zaaltje waar ze hun preek zouden houden. Halverwege lag daar namelijk een acteur die een astma-aanval speelde, en de vraag van de onderzoekers was wie hem hielp.

Allerlei soorten studenten werden getest: oudere en jongere, rijkere en armere, meer of minder gelovig. Je zou denken dat dit allemaal wel uitmaakte, maar nee. Slechts één eigenschap had invloed. Of ze haast hadden. Als de onderzoeker hun had verteld dat ze ruim de tijd hadden, hielp ongeveer twee derde de zogenaamde patiënt. Als ze hadden gehoord dat ze precies op tijd waren, ongeveer de helft. En als de volle kerkzaal op hen aan het wachten was en ze moesten haasten… één op de tien.

Oftewel, bijna alle theologiestudenten, die net hard hadden gewerkt aan een preek over naastenliefde, pasten direct daarna géén naastenliefde toe. Want ze hadden haast. Als ik zo’n onderzoek lees, dan denk ik als eerste: ik had die arme patiënt echt wel geholpen. Maar hoe realistisch is dat? Veel van de onderzochte theologiestudenten stelden namelijk dat ze de acteur niet eens gezien hadden, ze stapten gewoon over hem heen, volkomen gefocust op hun preek. Langs hoeveel mensen die best een helpende hand konden gebruiken ben ik zelf gelopen, terwijl ik het niet eens doorhad?

Alarmstand

’s Ochtends vroeg als ik ons zoontje naar school wil brengen, lijk ik een beetje op zo’n theologiestudent onderweg naar zijn preek. Net zoals wanneer we samen de tent moeten opzetten in de regen. We voelen een dreiging. Die rottige fatbikes kunnen ons weer aanrijden. Straks liggen we helemaal doorweekt in de tent. O nee, de hele kerkzaal ziet mij straks te laat binnenkomen…

Als we haast hebben, schiet ons lichaam in de vecht-vluchtmodus. Er komt een stoot adrenaline vrij, waardoor onze hartslag versnelt, onze spieren aanspannen, en onze blik vernauwt. Dat zijn oude, nuttige lichamelijke reacties om met grote gevaren om te gaan. Er stond misschien wel een enorme beer voor je neus en dan moest je klaar zijn om voluit te vechten of te vluchten. Dat oude systeem hebben we meegenomen in onze moderne tijd. Die fatbikes of die volle kerkzaal voelen een beetje als die grommende beer. We kunnen alleen maar daaraan denken, net als vroeger aan die beer. Verder hebben we nergens aandacht voor.

Handig om gevaren af te wenden. Maar niet om eens even contact te maken. Daarom is de lastigste periode in liefdesrelaties als er net een kind is geboren: juist dan valt de grootste piek in echtscheidingen. Verse ouders zitten namelijk veel vaker in deze alarmstand. Ze moeten allereerst voor hun kleintje zorgen en staan voortdurend ‘aan’, alert op gevaar. Lichamelijk is het alsof er overal beren loeren. En dan heb je weinig aandacht meer voor iets anders en zeker geen zin om even te knuffelen. Je hebt er geen ruimte meer voor in je hoofd. Je lijf is bezig met vechten of vluchten.

Ontspanmodus

Gelukkig hebben we naast deze vecht-vluchthouding ook een ontspanmodus. Deze gaat werken als we iets vriendelijks opmerken, zoals een glimlach, lekker eten, een lege agenda of prettige muziek. Dat noem je ‘glimmers’ (zoals dreigende signalen ‘triggers’ heten). Als we ons veilig voelen, gaat onze hartslag omlaag. Onze spieren worden zachter, onze huid gevoeliger, onze blik verruimt. We krijgen trek in eten, we kunnen makkelijker naar de wc, we hebben zin in kletsen en knuffelen. Daar is nu eindelijk ruimte voor. Er is geen beer in de buurt. Tijd voor liefde! Als we gestrest zijn, kunnen we nauwelijks een echt gesprek voeren. Maar als we ontspannen, is ons lichaam en ons hoofd daar klaar voor.

Het kan heel bevrijdend zijn deze twee modussen bij jezelf door te krijgen. Ik heb veel jonge ouders gesproken die wanhopig waren over hun gebrek aan intimiteit. Tot ze beseften dat hun relatie niet zozeer slecht is, maar dat het een logische fase is: er waren gewoon veel ‘triggers’ en in een vecht-vluchthouding kun je nu eenmaal lastig contact maken. Als er een beer voor je staat, lukt het ook niet om te knuffelen. Maar je kunt wel ‘glimmers’ organiseren, bijvoorbeeld door meer tijd met elkaar door te brengen, zonder kind dat elk moment kan gaan huilen, of juist even lekker helemaal alleen een kop thee te drinken.

Ik begon me een slechte ouder te voelen door al dat gedoe in de ochtend met onze zoon, totdat het tot me doordrong dat die deadline van 8.00 uur gewoon een ‘trigger’ is en ik daardoor in die vecht-vluchthouding schiet, en vervolgens onze zoon ook. Daarom heb ik met hem afgesproken dat ik hem maximaal één keer op de klok wijs en dan vriendelijk, het liefst met een grapje. Zo zijn er meer prettige signalen, ‘glimmers’, die ons allebei laten ontspannen, waardoor alles veel lichter voelt en we makkelijker contact kunnen maken.

Maximumsnelheid

Haast zorgt ervoor dat we voortdurend in die vecht-vluchthouding schieten. We voelen een dreiging die we vaak zelfs nauwelijks kunnen benoemen. Maar we zijn vaak zelf degenen die ons opjagen. Toen ik ons zoontje voorheen naar school bracht of uit school haalde, liep ik een stuk sneller dan tegenwoordig. Daardoor belandden we allebei in die vecht-vluchthouding: we liepen alsof er beren achter ons aan kwamen. Nu sjokken we kalm. We komen een minuut later aan, maar intussen kunnen we ook lekker kletsen.

Daarom rijd ik tegenwoordig ook een stuk trager in de auto. Vroeger zat ik het liefst op de maximumsnelheid of daar nog wat boven. Tot ik besefte dat ik daardoor nauwelijks eerder aankwam. En ik bovendien de hele rit opgefokt was. Nu kachel ik lekker met honderd kilometer per uur op de rechterbaan en ben ik een stuk aangenamer gezelschap. Ook voor mezelf trouwens. Mijn hoofd is een stuk rustiger en ik zit veel minder in gedachten te mopperen.

Relaxtheid

Ik proef zo’n soort relaxtheid bij Jezus. Hij neemt de tijd. In de Bijbel staat verschillende keren dat Hij zich terugtrekt om te rusten en te bidden, en dan zelfs mensenmassa’s op zich laat wachten. Uiteindelijk trekt Hij maar drie jaar rond om te preken en mensen te genezen. Hij had veel meer kunnen doen, zou je zeggen, Hij had veel langer kunnen blijven, naar veel meer landen kunnen gaan. Maar Hij geeft anderen de ruimte en drukt zichzelf niet op de voorgrond.

Het zijn vaak heel eenvoudige gewoontes die zijn ingesleten waarmee we onszelf opfokken. Als we die eenmaal doorzien, kunnen we een stuk rustiger in het leven staan en onze relaties enorm verdiepen. We kunnen dure trainingen agendamanagement volgen, yogamatten kopen en qualitytime inplannen. Maar in de kern is het heel eenvoudig. Meer verbinding, meer contact, meer liefde ervaren we alleen traag. We kunnen niet ‘even tussendoor’ elkaar werkelijk begrijpen. Alleen als we langzamer leven, leger, kalmer, gaan we elkaar echt zien. Een open agenda is een open hart.