Op vakantie met Abraham: is de reis belangrijker dan de bestemming?

“Trek weg”, dat is het eerste wat Abram ooit van God hoorde. Hij was al 75 jaar oud, maar God stuurde hem voor lange tijd op reis. Samen met zijn vrouw Sarai en neef Lot en een heleboel andere mensen en dieren die bij hun familiebedrijf hoorden. Abram moest verder alles en iedereen achterlaten om naar het land te gaan dat God hem zou wijzen. Tegenover dat offer van Abram stonden hemelse beloften: veel nakomelingen, een aanzienlijke reputatie en een bijzondere band met God. Omdat hij gehoor gaf aan Gods oproep, ging Abram de geschiedenis in als vader van alle gelovigen.

Leuk voor de harem

De reis van Abram en Sarai ging niet over rozen. Het begon in het eerste hoofdstuk al met een vreselijke hongersnood. Waar het uitverkoren stel thuis eigenlijk prima de schaapjes op het droge had gehad, moest het nu op zoek naar eten. Ze werden economische migranten en zochten hun toevlucht in het vruchtbare land Egypte. Daar kwamen ze erachter dat je als vreemdeling in een machtig land vaak een kwetsbare positie hebt. De Egyptenaren zagen in Sarai wel een geschikte toevoeging voor de harem van de farao. Zo trouwde zij noodgedwongen met die man. Abram loog maar dat ze zijn zus was om zelf niet te worden aangevallen. Als God niet had ingegrepen, was alles op dat moment al verloren geweest.

Nu al een breuk

Op de terugweg uit Egypte ontstond er gedoe tussen de bedrijfsvoerders van Abram en die van neef Lot. Hun herders liepen elkaar voortdurend in de weg – het was meer een race dan een reis geworden. Samen blijven optrekken was niet langer mogelijk, dus het gezelschap moest zich opsplitsen. Lot koos het mooiste gebied uit, Abram en Sarai trokken de tegenovergestelde richting in. We zijn nog maar net onderweg, of het echtpaar heeft al een tijdelijke breuk beleefd en de neven een definitieve. Het is ook niet eenvoudig om lange tijd met de neuzen dezelfde kant op te reizen.

De onvervulde belofte

Er gebeurt nog veel meer akeligs in het verhaal van Abram, Sarai en Lot. Wat te denken van de oorlog tussen maar liefst negen koningen waarbij zij ongewild betrokken raakten? En van de verwoesting van Lots woonplaats Sodom, een stad die zo door en door corrupt was dat God haar met de grond gelijk moest maken?

En al die tijd bleven ze maar zwerven, zonder ook maar een strookje grond in bezit te krijgen van het door God aan hen beloofde land. Maar het diepste verdriet had het oude, gelovige koppel wel van hun ongewenste kinderloosheid.

Roet in de sfeer

Wat moet je doen als God je ontelbaar veel nakomelingen belooft, terwijl je eigenlijk allang bejaard bent en nooit een baby hebt gekregen? Abram en Sarai besloten het heft in eigen hand te nemen en God een handje te helpen. Dat moet je dus nooit doen op de manier waarop zij het deden. Abram had seks met een uit Egypte meegenomen tot slaaf gemaakte vrouw, Hagar. Zij raakte direct zwanger en op die manier gooiden Abram en Sarai extra roet in het eten van Hagars leven, hun eigen huwelijk en de sfeer van het reisgezelschap. Bovendien tastten zij de glans van Gods beloften aan. Alsof het ooit Gods bedoeling zou zijn geweest om het beloofde nageslacht te geven door middel van gedwongen seks met een slavin.

Reis of bestemming?

De gewenste baby van Abram en Sarai samen kwam er uiteindelijk: Isaak. Maar dat door God beloofde ontelbare aantal nakomelingen kreeg het echtpaar nooit te zien. En het enige stukje land dat Abram bezat toen hij overleed, was een akker met een rots waarin eerst zijn vrouw en later hijzelf werd begraven. Met andere woorden: ze hebben alleen maar een minimaal beginnetje mogen zien van de belofte van God die hun leven op zijn kop had gezet. Was dit het waard? Wat kunnen we leren van hun geloofsverhaal? Is de reis inderdaad belangrijker dan de bestemming?

Om met dat laatste te beginnen: lange tijd heb ik dat inderdaad gezegd. Daar sta ik nog steeds wel ongeveer achter, maar er is misschien een betere uitdrukking: de reis is onderdeel van de vakantie. Ja, het gaat uiteindelijk om de bestemming. Maar nee, de reis naar die bestemming is niet waardeloos. En je kunt hem ook niet overslaan. De reis is de overgangsfase tussen de oude en de nieuwe situatie – waarin je jezelf kunt voorbereiden op je leven op de bestemming. Fysiek hadden Abram en Sarai hun oude leven al achter zich gelaten, maar ze hadden nog vele jaren nodig om ook de geschikte karakters te krijgen om in het beloofde land te kunnen leven.

Alles achterlaten

Wat is de belangrijkste les van Abram, waardoor we hem uiteindelijk vader van alle gelovigen zijn gaan noemen? Ik denk: zijn bereidheid om alles wat vertrouwd was te verlaten om achter Gods belofte aan te leven. Gedurende hun hele geloofsreis waren Abram en Sarai nergens helemaal thuis. Ze wisten dat ze bij God hoorden, maar waren altijd onderweg. Dat betekent ook dat ze niet vastgeroest of dichtgegroeid raakten. De moderne christen zou daar weleens ietsje meer van mogen krijgen. Hoeveel zou ik eigenlijk bereid zijn op te geven van al mijn gemakken en luxes om meer in het spoor van Jezus te gaan leven? Een stuk minder dan Abram en Sarai, dat weet ik wel zeker.

Hun bereidheid om het land (en de goden!) van hun voorouders achter zich te laten, was ook bijzonder rebels voor die tijd en cultuur. Je werd altijd geacht om in de streek van je vaderen te blijven, hun geloof over te nemen en niet voor jezelf na te denken. Maar hoe wordt je geloof dan helemaal van jezelf, hoe wordt het authentiek? Om écht een band met God te kunnen krijgen, moest Abram bepaalde banden met zijn overgeërfde tradities doorsnijden. Zo werkt geloven nog steeds. Het is prachtig als je ouders het je goed voorleefden, maar uiteindelijk moet het iets van jezelf worden.

Struikelend de wereld in

Tot slot is het verhaal van Abram zo goed vanwege het dubbele realisme. Ten eerste: het leven bestaat niet uit acute behoeftevervulling. Gods beloften worden op Gods manier en tijd vervuld. Niemand heeft je gezegd dat de reis comfortabel zou worden. Ten tweede: mensen zijn feilbaar. Nu ik thuis aan tafel Abrams verhalen opnieuw voorlees aan mijn 15-jarige stiefdochter, is ze vaak verontwaardigd over zijn gedrag. En terecht. Je geloof maakt geen engeltje van je. Soms zou ik willen dat het anders was, maar de grootste hobbels op de levensweg creëren we eigenhandig – voor onszelf en voor de ander.

Nergens thuis, nooit verloren

Zo sturen de vader en moeder van alle gelovigen ons de wereld in. Eerlijk over de eigen tekortkomingen en de mysterieuze timing van Gods goedheid. Radicaal in de bereidheid om alles waaraan ze gewend waren, op te geven voor een betere toekomst. Struikelende zwervers: niet heilig, wel hoopvol. Nergens thuis, maar ook nooit verloren. Met een God die onzichtbaar is, maar toch ook altijd aanwezig en nabij.