Hoe blijf je mentaal gezond in een wereld vol spanningen?

In 2000 was Al Gore nog een roepende in de woestijn met zijn waarschuwingen over de opwarming van de aarde. Vijfentwintig jaar later hebben we massaal vliegschaamte, eten we minder vlees en vragen we ons – steeds vaker hardop – af of onze planeet nog wel twee generaties na ons kan huisvesten. De grote machthebbers hebben daar geen boodschap aan. Poetin is druk met oorlog voeren en Trump stapt ‘gewoon’ uit het klimaatakkoord van Parijs. Hij houdt zich liever bezig met het dichtgooien van de grenzen, een wereldwijde handelsoorlog, het vermaken van de pers en het ophokken van alle lhbtqi+’ers. Israël lijkt vastbesloten het Palestijnse volk volledig te breken. In ons eigen land wordt vrijwilligerswerk bij het AZC een echte verzetsdaad, hebben we een discussie over militaire dienst en lijkt polarisatie iedereen uit elkaar te drijven.

‘Dit zijn allemaal tekenen van de eindtijd’, roept de één. ‘Wees blij, want het is bijna zover!’ Een ander volgt simpelweg het nieuws niet meer, want ‘het is allemaal ellende’. Er zijn mensen met een kelder vol conservenblikjes, flessen water en gasmaskers. En dan is er ook nog een grote groep die het ‘allemaal maar onzin’ vindt en op de oude voet verder leeft.

Verloren

Ik hoor bij de mensen die zich een beetje verloren voelen. En een beetje beroofd, ik voel me beroofd van mijn ‘later, als ik groot ben’. Want dit had ik vroeger, fietsend op mijn rode driewielertje (midden op straat!) in mijn kleine, veilige Veluwse dorpje, nooit bedacht. En ik ben bang voor mijn twee zonen, die nog groot moeten worden. Kunnen hun kinderen straks nog genieten van de herfstbossen? Groeien zij in vrede op? Ik wil iets doen, maar weet niet wat. Het houdt me nog niet wakker, maar wel bezig. Wanneer wordt dat obsessief? En hoe vermijd je dat? Hoe blijf je mentaal gezond in deze gekke wereld?

‘Steek de koppen bij elkaar’

Volgens Roos Vonk, hoogleraar sociale psychologie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, is het goed om je zorgen te delen met mensen om je heen. “Dan merk je dat je niet alleen bent. Of sluit je aan bij een lokaal initiatief, bijvoorbeeld op het gebied van duurzaamheid. Je komt dan in contact met gelijkgestemden en je werkt samen aan een gemeenschappelijk doel. Dat geeft een gevoel van saamhorigheid: ‘Ik ben niet de enige die hiermee worstelt.’ En je kunt, weliswaar op kleine schaal, echt iets doen.”

Wat je in elk geval niet moet doen, is denken dat niemand op jouw zorgen zit te wachten en er in je eentje maar op blijven kauwen. “Pas als je deelt wat jou bezighoudt, merk je dat je niet de enige bent. Dat gevoel van verbondenheid kan al enorm helpend zijn.” Wat ook belangrijk is, zegt Vonk, is doorgaan met je leven. “Niet bij alles denken: wat maakt het uit, over honderd jaar is het er niet meer. Je moet je ook gezond druk blijven maken om de kleine dingen, niet gaan zwelgen in het leed van de wereld. Je staat sterker als je ook energie en plezier haalt uit de dingen waar je wél invloed op hebt.”

Ook even uitstaan

Ik merk in mijn leven, mijn kringen en natuurlijk ook mijn werk, dat het moeilijk is om ‘uit’ te staan. Even tot mezelf te komen. In de familie-app worden artikelen doorgestuurd, op social media wordt van alles gedeeld en op de buurtbarbecue beland je maar zo in een felle discussie. Een reactie lokt een reactie uit en voor je het weet ben je alwéér de vluchteling aan het verdedigen of de veestapel aan het bespreken. Ik merk dat ik steeds vaker de behoefte heb aan helemaal alleen zijn. Geen mensen om me heen, geen meningen, geen geluid.

Volgens Vonk is het ook nodig, ingewikkelde onderwerpen soms even uit te zetten: “Ik deel regelmatig dingen op sociale media en dat slokt best veel tijd op, omdat mensen reageren en ik daar weer op reageer. Op een gegeven moment voel ik dat er teveel negatieve energie door vrijkomt en dan kies ik er bewust voor om dat even uit te zetten. Dan ‘vergeet’ ik het en ga ik iets anders doen.” Het is volgens Vonk een kwestie van je gedachten verzetten. “Snap out of it. Er is altijd wel iets te doen. Lees een boek, kijk een film, ga wandelen. Doe leuke dingen. Dan kun je jezelf weer opladen en je kunt er weer met een frisse blik tegenaan.”

Rouwen om de toekomst die je dacht

Soms droom ik van emigreren naar een Noorse berghut. Volledig zelfvoorzienend, geen internet, geen televisie. Letterlijk weglopen van de situatie, doen alsof het er niet is. Maar dat heeft geen zin, want het verdwijnt niet. De Noorse berghut staat in dezelfde wereld als mijn huis op de Veluwe. Ik heb gemerkt dat het geen zin heeft om gedachten te verdringen, weg te stoppen, ervan te vluchten of op zoek te gaan naar de betekenis van dit alles. “Accepteer dat die gevoelens er zijn. Het is ook een rouwproces, afscheid nemen van een toekomst waarin alles alleen maar beter zou worden. De toekomst die je had toen je nog een kind was”, zegt Vonk. Ze schreef erover in haar nieuwe boek O nee, dit gaat over mij.

“Moet je dan maar accepteren wat er gebeurt in de wereld? Nee, dat is ook heel moeilijk. Maar je kunt wel accepteren wat het met jou doet.” Ik kan voor nu nog prima ‘omgaan’ met mijn zorgen over deze wereld. Ik slaap nog goed, het beheerst mijn gedachten niet. Ik geniet van mijn opgroeiende kinderen. Maar er is wel iets dat sluimert, op de achtergrond steeds aanwezig is. Een soort schaduw, een onzekerheid. “Ik denk dat de meeste mensen zich wel zorgen maken”, merkt Vonk op. En daar is niets mis mee, dat is normaal. “Maar het wordt al vervelender als je er echt wakker van ligt. Of als je aan niets anders meer kunt denken, als het je echt overneemt. Dan is het tijd om daarmee aan het werk te gaan”, besluit Vonk. “Zoek gelijkgestemden, praat erover, doe samen iets concreets. En ga ook gewoon leven.”