Het verhaal achter het Dickens Festijn in Deventer

Hè, bah. Dat dacht Emmy Strik toen ze in 1989 hoorde dat ze aan koopzondagen mee moest doen voor Kerst. Als winkelier runde ze Dille en Kamille; een koopzondag draaien leek haar maar een saaie, vervelende bedoening. Tot ze ’s avonds in bed ineens een ingeving kreeg: het moest een ‘Dickensian Christmas’ worden, geïnspireerd op A Christmas Carol. De gemeente Deventer zag het in eerste instantie niet zitten, waarop Emmy besloot om het maar samen met haar man Jan Strik op te zetten in ‘hun eigen’ Walstraat. Het koppel besloot het uit eigen zak te bekostigen en trommelde bewoners en winkeliers op: iedereen reageerde enthousiast. Het eerste Dickens Festijn was een feit – en daarmee het begin van een jaarlijks terugkerende en zeer geliefde traditie.

Ook dit jaar transformeert de historische wijk Bergkwartier in het centrum van Deventer tot een prachtig negentiende-eeuws schilderachtig Londen. Tijdens het Dickens Festijn, dat dit jaar op 14 en 15 december plaatsvindt, komen ruim negenhonderd personages uit de boeken van de Engelse schrijver tot leven. Van Scrooge tot Oliver Twist, van Mr. Pickwick tot Christmas Carol Singers, van weeskinderen tot deftige lieden: ze lopen er allemaal rond. Als bezoeker dwaal je over de middeleeuwse klinkerstraatjes, geniet je van heerlijk geurende kerstbomen, toneelstukjes en koren – echt alsof je je even in victoriaans Engeland bevindt. Magisch, toch?

Een draaiboek van zevenhonderd pagina’s

Het Dickens Festijn in Deventer mag met recht ‘iconisch’ genoemd worden. Elk jaar komen er 125.000 bezoekers op af – en dat al jaren lang. De komende editie is namelijk alweer de 32e van het festijn. Emmy Strik heeft zich als ‘founding mother’ tot een paar jaar geleden intensief ingezet voor het festijn. Inmiddels heeft haar dochter Liesbeth, gezien de hoge leeftijd en broze gezondheid van Emmy, het stokje overgenomen. Ze krijgt bijval van evenementenbureau dEVENTer, dat zich ontfermt over het logistieke gedeelte. “Het Dickens Festijn is in de afgelopen jaren zó gegroeid – dat konden wij als familie niet meer betalen. Ook moest er politie en brandweer worden ingeschakeld ter veiligheid. Inmiddels is er elk jaar een draaiboek van zevenhonderd pagina’s”, vertelt Liesbeth.

Wat nu een professioneel festijn is geworden waar honderdduizenden mensen op afkomen, heeft zijn wortels in de vroege kindertijd van Emmy. Het idee van een Charles Dickens-festijn kwam namelijk niet helemaal uit de lucht vallen. De vader van Emmy was een reclametekenaar die idolaat was van Engeland en zijn dochter als 7-jarige voor het eerst meenam naar Londen. Daarna keerden ze ieder jaar weer terug naar zijn favoriete land. Haar vader las ook graag de verhalen van Dickens. Op haar beurt geeft Emmy die liefde voor Engeland en Dickens weer door aan haar kinderen. Liesbeth: “Mijn moeder kende de Dickens-festijnen die in Engeland gehouden worden. Samen met haar hebben we als kinderen ook meermaals het Dickensmuseum in Londen bezocht. Intussen heeft ze een bijzondere band met de directeur van het museum opgebouwd, hij heeft het Dickens Festijn in Deventer ook bezocht.”

Tekst gaat door onder de afbeelding.

Duizend kostuums

Tijdens de twee dagen van het Dickens Festijn verkleden inwoners, winkeliers en bezoekers zich in klederdracht van de personages van Dickens’ verhalen. “Wij bezitten in totaal ruim duizend kostuums. In de voormalige Vrouwengevangenis van Deventer hebben we beneden een museum, dat overigens ook te bezoeken is tijdens het Dickens-feest. De twee verdiepingen daarboven gebruiken we als opslag voor de kleding.” Mensen die verkleed mee willen lopen, kunnen zich ruim van tevoren aanmelden bij het evenementenbureau dEVENTer. “Alle aanmeldingen komen vervolgens bij ons terecht”, vertelt Liesbeth. “We krijgen lijsten van hele families binnen, waarop het geslacht en de leeftijd staat en welke rol ze willen: armoedig of deftig? In de week voor het Dickens Festijn worden de kostuums opgehaald en vindt de doorpas plaats.” Mensen die mee willen doen, mogen, mits ze goed aangekleed zijn, voorbij de rij het Bergkwartier in. “Maar hun kostuums moeten wel echt goed zijn. En dan bedoel ik ook: geen horloge, geen bril en geen telefoon.”

Op de dagen van het festijn staat er vaak bij het station al een flinke rij, zegt Liesbeth: “Soms moeten bezoekers wel drie uur wachten tot ze naar binnen kunnen.” Om 11 uur begint het toneel: koningin Victoria wordt dan met een koets opgehaald bij een huis. De koningin werd 25 jaar lang door dezelfde vrouw gespeeld, vertelt Liesbeth, maar ging twee jaar geleden ‘met pensioen’. Ze was toen al over de zeventig. “We moesten op zoek naar een nieuwe koningin! We hielden audities, waar vier vrouwen op afkwamen. De nieuwe koningin is jonger. Maar dat vond ik net leuk: we kunnen nu andere scènes creëren, zoals een ontmoeting tussen de koningin en Dickens. Dat klopt qua leeftijd”, aldus Liesbeth.

Vervolgens trekt een stoet van personages achter de koets door de binnenstad: het gezin van Scrooge, straatschoffies, vegers, schoorsteenvegers, een schoolklas met juf en meester… Ook vinden er in sommige huizen acts plaats. En de winkeletalages? Die zijn natuurlijk ook gedecoreerd in lijn met het thema. Naast de ‘optocht’, kunnen bezoekers genieten van lekkere hapjes – glühwein en braadworst –, een Dickens-expositie en kerstmarkten.

Geen sneakers en smartphones

Maar de toneelacts, die springen eruit op het Dickens Festijn. Emma Janssen is artistiek medewerker bij het Theaterschip, een toneelorganisatie in Deventer die jonge makers een podium biedt. Jongeren van 9 tot 20 jaar volgen er les; ieder jaar levert het Theaterschip meer dan tachtig jongeren voor het Dickens Festijn. Dit jaar heeft Emma met collega’s negen acts bedacht. “Al die acts vormen een mooie weergave van het negentiende-eeuwse straatbeeld”, vertelt ze. “We zien de bovenklasse, maar we hebben ook een brutale, komische act waarbij kinderen zogenaamd zakkenrollen. Maar op een heel leuke, speelse manier, hoor!” Aan de andere kant van dat spectrum bevindt zich de ‘begrafenis-act’: die gaat over een rijkere familie die een van de kinderen verliest aan de pest. “Tijdens het Dickens Festijn loopt deze familie achter een doodskist op een kar. Voorop zien we de begrafenisondernemer, die heel achterbaks is: hij verdient geld aan het begraven van mensen en geniet er iets te veel van…”

Als kind speelde Emma zelf ook al toneel bij het Theaterschip en liep ze mee met de optocht. Ze was een jaar of 7 toen ze voor het eerst meedeed. “Het is een geweldig feest om deel van uit te mogen maken. Er komen ontzettend veel mensen kijken, iedereen is in kerststemming. Als jonge toneelspeler biedt het je veel vrijheid. Je leert ook over de geschiedenis. Veel jongeren zeggen dat ze door mee te spelen in het Dickens Festijn de boeken van Charles Dickens gaan lezen.” Waarom ze denkt dat het Dickens Festijn zo’n groot succes is? “Het is ontzettend goed verzorgd, tot in detail. Iedereen is in klederdracht, je zult geen sneaker of mobiele telefoon zien. En dat is toch best bijzonder, in deze tijd waarin jongeren verslaafd zijn aan technologie.”

Kastanjes in biervaten

In de ruim dertig jaar dat Liesbeth mede samen met haar moeder Emmy het Dickens Festijn organiseert, heeft ze al veel hoogtepunten meegemaakt. Toch waren de beginjaren wel heel bijzonder, mijmert ze. “In het begin hadden we open vuren, we roosterden kastanjes in van die biervaten. Ook waren er koetsen met paarden en schapen. Dat kun je je nu niet meer voorstellen, met alle veiligheidsregels.” Ze herinnert zich ook nog een andere speciale editie: “Tijdens een van de eerste jaren wilden we graag sneeuw. Mijn moeder belde toen met de schaatsbaan en vroeg of we het ijs dat wordt afgeschaafd, in de straat mochten leggen. Ze kwamen met een vrachtwagen met ijs! De bezoekers van het festijn snapten er niks van: zó koud was het niet die december”, zegt ze lachend.

Maar ook in recentere jaren zijn er genoeg memorabele momenten geweest, bijvoorbeeld een huwelijksaanzoek tijdens het Charles Dickens-festijn. “Voor de Dille en Kamille-winkel hangen we een mistletoe, een maretak. Meisjes en jongens sporen dan voorbijgangers aan om eronder te zoenen. Een paar jaar geleden vroeg een man zijn vriendin ten huwelijk onder die tak. Er stond zestig man omheen, te joelen en te klappen.”

Door de sfeer, acts en warmte wordt het Dickens Festijn in Deventer jaarlijks bezocht door duizenden mensen. Ook internationale bezoekers weten het festijn massaal te vinden. Liesbeth: “We staan al jaren in de Duitse top 10 van must visit-kerstmarkten. Onze oosterburen komen hier met hele touringcars heen!” Ook veel Fransen en Engelsen begeven zich naar Deventer. Vorig jaar gaf ze zelfs interviews aan de BBC, vertelt Liesbeth, dus ze verwacht dit jaar nog meer bezoekers uit het land van Dickens zelf. Dat begrijpt ze wel, de sfeer is zó magisch, dat is moeilijk in woorden te vangen. “Iedereen is tijdens die twee dagen gewoon zo ontzettend blij. Zelfs mensen die anderhalf uur in de rij hebben gestaan, zijn vrolijk. Werkelijk niemand kijkt nors.” En verbinding, saamhorigheid, plezier: dat is toch de sfeer die het kerstfeest omringt. Dickens zelf zou vast trots zijn.

Tekst: Grete Simkuté