‘Als ik minder goed in mijn vel zit, ga ik van alles kopen’

Sarah* (30) heeft een goede baan als exportmanager en verdient een riant salaris. Toch bouwden de schulden zich bij haar op. “Ik kan op financieel gebied niet goed vooruitplannen en mis het totaaloverzicht. Wanneer ik minder goed in mijn vel zat, ging ik van alles via AfterPay bestellen, zonder na te denken over rekeningen die nog betaald moesten worden. Ik ben een echte emotiekoper”, geeft Sarah toe. “Het gaat mij puur om de kick van leuke spullen kopen. Hierbij helpt mijn minderwaardigheidscomplex ook niet echt mee; ik voelde me beter als ik nieuwe kleren en mooie make-up kocht.”

Het ging pas echt mis toen Sarahs relatie stukliep. “Ik ben met lege handen op straat komen te staan en moest bij nul beginnen. Ik bleef aankopen doen en vulde gat met gat.” Pas toen er deurwaarders voor haar deur stonden, besefte Sarah hoe diep zij in de problemen zat. Ze realiseerde zich dat zij hier zelf niet meer uit kon komen en ging op zoek naar hulp om orde te scheppen in haar financiële chaos.

“Ik zat zo diep in de schulden dat ik de schaamte voorbij was en bereid om al mijn financiën uit handen te geven”, zegt Sarah. Tijdens het intakegesprek met budgetcoach Jacoba voelde Sarah zich meteen tien kilo lichter. “Ik kreeg hoop dat ik hier weer uit zou komen en voelde me begrepen. We spraken af dat Jacoba mijn budget ging beheren en dat ik weekgeld van haar kreeg om boodschappen van te kopen. Daarnaast kreeg ik één keer in de maand geld voor leuke dingen.” Het overige geld gebruikte Jacoba om Sarahs schulden af te lossen, haar rekeningen te betalen en om voor haar te sparen.

Tegelijkertijd ging Sarah aan de slag met een psycholoog om op een andere manier dan kopen met haar emoties om te gaan. Samen met de psycholoog nam ze ook haar minderwaardigheidscomplex onder de loep. “Ik leerde anders naar mezelf te kijken en besefte dat ik maar heel kort een geluksgevoel ervaar als ik dingen aanschaf. Dat is het nare gevoel, dat ik van oplopende schulden krijg, absoluut niet waard." Sarahs financiën zijn inmiddels weer op orde en alle schulden zijn afgelost. “Jacoba blijft nog wel meekijken", zegt ze. "Het geeft mij veel rust, ik ben bang dat ik anders opnieuw in de fout ga.”

Uitgesteld betalen

Steeds meer mensen kiezen ervoor om online spullen te bestellen terwijl zij daar het geld (nog) niet voor hebben. Schuldhulpverleningsinstanties geven aan dat de betaalapps Klarna en Riverty sinds 2018 twee keer zo vaak opduiken als schuldeiser in de schuldhulpverlening. “Het wordt de consument steeds makkelijker gemaakt om bestellingen te plaatsen, ook als hun saldo dit niet toelaat”, weet budgetcoach Jacoba. “Met gemak kun je op twintig verschillende sites honderden euro’s hebben openstaan.”

Verantwoordelijkheid

“Gelukkig komt het vaak weer op z’n pootjes terecht, maar helemaal onschuldig is dit uitgestelde betalen niet”, waarschuwt Jacoba. “Sarah is hier een goed voorbeeld van. Zij plaatste grote bestellingen via een achterafbetaalsysteem, terwijl zij hier geen geld voor had. Bij Sarah kwam dit doordat zij moeite heeft met vooruitkijken en budgetteren. Daarnaast werkt een gevoeligheid voor impulsaankopen niet in haar voordeel.

“Hoewel het de keuze van de consument is om zich in de schulden te steken via betaalapps, ben ik van mening dat dit gedrag wordt gefaciliteerd door bedrijven die achteraf betalen aanbieden”, aldus Jacoba. “Niet iedereen kan met deze verleidingen omgaan.” Ze maakt zich er druk om dat kwetsbare mensen als Sarah vervolgens te maken krijgen met torenhoge aanmaningskosten en boeterentes.

“Dat ontslaat de consument natuurlijk niet van zijn verantwoordelijkheden”, aldus Jacoba. “Ik heb van huis uit geleerd dat je een doel stelt en daarvoor werkt. Pas wanneer je het bedrag bij elkaar hebt gespaard doe je de aankoop. Ik vind het jammer dat dit besef helemaal verdwenen lijkt te zijn. Jongeren weten niet beter; zij zien het hun ouders ook doen.” Doordat het zo makkelijk is om zonder geld spullen te bestellen, steken jongeren zich steeds dieper in de schulden.

“Eerst zat ik met ouders om de tafel, nu met kinderen. Het idee dat iets pas je eigendom is wanneer je ervoor hebt betaald, is helemaal verdwenen en daar maak ik me zorgen om”, geeft Jacoba toe. “Jongeren zouden meer tegen zichzelf in bescherming moeten worden genomen. Dat kan al door een maximaal openstaand bedrag van bijvoorbeeld 250 euro toe te staan in de betaalapp.” Jacoba vindt het ook onrechtvaardig naar de winkelier toe. “Winkeliers leveren een dienst of artikel en kunnen vervolgens naar hun geld fluiten, wanneer mensen in de schulden komen.”

Niet iedereen ziet tijdig in dat hij of zij een probleem heeft. “Zolang het probleem niet wordt erkend en er geen hulp wordt gezocht, zullen mensen hiermee doorgaan en zich steeds verder in de schulden steken”, weet Jacoba. “Dit kan ook mensen als jij en ik overkomen. Aan de buitenkant is vaak niks te zien. Een gezin met een bovenmodaal inkomen, een mooi huis, twee glanzende auto’s op de oprit en vier keer per jaar op vakantie: alles oogt perfect, maar achter de voordeur kan sprake zijn van grote schulden."

(Koop)verslaving

Vaak speelt er meer mee en ontstaan deze geldproblemen niet zomaar. “Zestig procent van mijn cliënten heeft een verslaving”, vervolgt Jacoba.“Dat kan een koopverslaving zijn, maar ook een gok-, alcohol-, of drugsverslaving. Mensen denken bij zichzelf: ik heb een prima salaris en kan dit gewoon betalen, alleen heb ik het nu even niet. Ik leer hun dat wanneer er geen financiële ruimte is, er niks gekocht moet worden. Je houdt het probleem in stand door keer op keer spullen op afbetaling te kopen, terwijl je er geen geld voor hebt." Naast het financiële probleem is het ook noodzakelijk om de verslavingsproblematiek aan te pakken.

Budgetbeheer

“In het geval van grote schuldenproblematiek adviseer ik om te starten met budgetbeheer”, zegt Jacoba. “Als je in de schulden zit, kun je ook kiezen voor coaching om zelf je geld te blijven beheren, maar schuldeisers gaan er niet altijd mee akkoord dat iemand in de schulden zelf de betalingen blijft doen; het vertrouwen is weg.”

“Budgetbeheer is een soort bewindvoering, maar dan zonder tussenkomst van de rechter. Mensen krijgen per week of per dag – net wat zij zelf willen – voldoende geld om boodschappen te kunnen kopen. Er worden afspraken gemaakt met schuldeisers, alle vaste lasten worden betaald en indien mogelijk wordt er gespaard. Na verloop van tijd komt er rust in de financiële situatie en met behulp van coaching krijgt iemand financiële zelfstandigheid.”

Kwijtgescholden

Jacoba is sinds kort budgetcoach van de familie Elisabeth (zie kader). Ze legt uit dat het gezin in schuldenbewind ging met een schuld van 300.000 euro. “In schuldenbewind worden alle afdrachten boven een bepaald bedrag en alles wat je niet nodig hebt om van te leven, afgelost bij de schuldeiser. De familie Elisabeth doorliep een traject van 36 maanden. Tegenwoordig is dat maximaal achttien maanden. Na zo’n traject ben je schuldenvrij en sta je op nul. Dat betekent in het algemeen niet dat de schulden zijn afbetaald. Sterker nog: waarschijnlijk is dat vaak maar een klein percentage van het totale bedrag. De rest wordt kwijtgescholden.”

Voor veel mensen voelt het kwijtschelden van zulke grote schulden onrechtvaardig. “Ik begrijp dat goed. Ze vinden dat de belastingbetaler hier weer voor moet opdraaien en dat is feitelijk ook zo", geeft Jacoba toe. “Het hele maatschappelijke probleem dat erachter schuilgaat, het niet kunnen omgaan met geld, moet al in de kinderschoenen worden aangepakt. We moeten onze kinderen leren dat je niks kunt kopen als er geen geld is.”

*Sarah is een gefingeerde naam. Haar naam is bekend bij de redactie.

Tekst: Rita Maris 
Beeld: Getty Images